Geografia
Charakterystyka geograficzna Wyżyny Lubelskiej i Roztocza .
Michał Pogódź
Kl. II N.L.T
Wyżyna Lubelska jest częścią pasa wyżynnego między Wisłą a Bugiem o przeciętnej wysokości 200- 300 m.n.p.m . Najwyższym wzniesieniem jest Boży Dar 288 m.n.p.m .
Wyżyna zbudowana jest z utworów jury i kredy ułożonych płytkowo. Większość obszaru pokrywają lessy. Podłoże pod lessem jest wyrównane, natomiast pokrywa lessowa silnie urzeźbiona. Na lessach utworzyły się żyzne gleby płowe a miejscami bardzo żyzne czarnoziemy. Wapienie kredowe są natomiast skałą macierzystą dla żyznych rędzin. W głębokim podłożu, we wschodniej części regionu , występują utwory karbońskie zawierające węgiel kamienny.
Wyżyna Lubelska jest regionem rolniczym i dominującą uprawą jest pszenica i burak cukrowy.
Od okolic Kraśnika, po granice Polski z Ukrainą i dalej w głąb terytorium tego państwa, ciągnie się przylegające do Wyżyny Lubelskiej Roztocze.
Roztocze zaznacza się na mapie jako wyraźny wał, przebiegający z północno-zachodu na południowy - wschód który łączy Wyżynę Lubelską z Podolem.
Ciągnie się on od Kraśnika do Lwowa , osiągając szerokość od kilkunastu do dwudziestu kilku kilometrów. Długość jego w granicach Polski wynosi 110 km . Wysokość kulminacji Roztocza nad poziomem morza wzrasta od 300 m w części północno-zachodniej do 414 m w części południowo-wschodniej.
Cały obszar Roztocza jest zbudowany ze skał wieku kredowego jak; margle, opoki i wapienie. Na nich spoczywają skały młodsze, trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Utwory trzeciorzędowe występują jako piaski, piaskowce wapniste i wapienie. Osadziły się one w płytkim morzu, gdzie było bujne życie roślin i zwierząt tworzących rafy. Dowodem tego są różnorodne skamieniałości występujące w dużych ilościach w utworach trzeciorzędowych. W epoce lodowcowej na Roztoczu nasunął się lądolód skandynawski. Wskazują na to gliny morenowe, a głównie głazy narzutowe (granity, kwarcyty) spotykane pojedynczo na wierzchowinach. Z młodszych okresów lodowcowych pochodzą piaski i less.
Roztocze Zachodnie zwane bywa również Roztoczem lessowym od budującej go skały. Posiada ono typowe krajobrazy rzeźby lessowej. W krajobrazie jego uderzający jest kontrast między lekko sfałdowaną wierzchowiną o wysokości 330m.n.p.m a zboczami silnie rozciętymi. Less jako skała szczególnie podatna na niszczenie ma ogromne znaczenie w rozwoju dolin i wąwozów. Klasyczny krajobraz wąwozów występuje w okolicy Szczebrzeszyna i Turzyńca. Wąwozy tworzą tu gęstą sieć i plątaninę bocznych rozgałęzień. Długość poszczególnych wąwozów osiąga kilka kilometrów, a głębokość powyżej 20m. Głębokość wcięcia oraz prostopadłe ich zbocza stwarzają przeszkody w wędrówce przez wąwozy.
Roztocze Środkowe zwane jest również Roztoczem piaszczysto-wapiennym od budujących go skał. Posiada ono duże zróżnicowanie krajobrazowe. Podkreśla to tym bardziej kontrast między Roztoczem a Kotliną Sandomierską, w stronę której Roztocze opada wyraźnie krawędzią. Krawędź wyznacza wąskie pasmo wzgórz, ciągnących się od Terespola do Nowin, zbudowanych ze skał trzeciorzędowych. Rzeźbę krawędzi urozmaicają przełomowe odcinki dolin Szumu (Górecko), Sopotu (Hamernia), Jelenia (Susiec) i Tanwi (Rebizanty).W wąskich i głębokich przełomowych dolinach występują progi skalne-szypoty.
Wewnętrzne partie Roztocza są mniej urozmaicone. Występują tu płaskie monotonne wierzchowiny osiągające wysokość 340-360m.n.p.m między którymi znajdują się suche doliny. Urozmaiceniem tego monotonnego krajobrazu są izolowane wzgórza ostańcowe, wznoszące się ponad nimi. Najokazalszym ostańcem jest Wapielnia (385m), będąca zarazem najwyższym punktem Roztocza Środkowego, zbudowana z wapieni trzeciorzędowych.
Roztocze Południowe dzieli Dolinę Sandomierską od Nadbuża. Ma ono urozmaiconą rzeźbę o największych wysokościach bezwzględnych i względnych. Charakterystycznym rysem rzeźby są tu wzgórza ostańcowe. Duże ich skupiska znajdują się koło Huty Lubyckiej. Krągły Goraj i Wielki Dział osiągają największą wysokość 390 m . Zbudowane są one z utworów trzeciorzędowych, które mają tu przewagę nad skałami kredowymi.
Roztocze pod względem klimatu wyodrębnia się od przyległych terenów. Warunki termiczne na Roztoczu są zbliżone do kontynentalnych, średnia temperatura stycznia wynosi -4,0 st. a lipca 17,8 st.
Opady atmosferyczne są tu obfite i wynoszą 700 mm rocznie, a ilość ich wzrasta ku południowo-wschodowi. Największe opady występują w lecie (czerwiec, lipiec).Liczba dni ze śniegiem na Roztoczu wynosi 70-75 rocznie. Obserwuje się tu największe w Polsce wartości nasłonecznienia względnego. Miesiąc sierpień jest najbardziej nasłoneczniony.
Szata roślinna Roztocza jest zróżnicowana. Przyczyną tego jest różnorodność rzeźby, gleb, klimatu. Poczesne miejsce zajmują lasy. Powierzchnia zajęta przez lasy wynosi na Roztoczu Zachodnim 20%,Roztoczu Środkowym 43%, a na Roztoczu Południowym 35%. Rozmieszczenie lasów uzależnione jest głównie od jakości gleb. Na Roztoczu Zachodnim na żyznych glebach brunatnych występują lasy liściaste lipowo-grabowe i bukowo-jodłowe. Na Roztoczu Środkowym największą powierzchnię zajmuje bór jodłowy. Bory sosnowe koncentrują się na Roztoczu Środkowym i Południowym.
Duże znaczenie dla zachowania się pierwotnych lasów miało utworzenie w końcu XVI w. przez ordynata Zamojskiego ogromnego zwierzyńca , obejmującego najpiękniejsze lasy koło dzisiejszego Zwierzyńca.
Na Roztoczu Środkowym utworzono Roztoczański Park Narodowy (6824 ha)obejmujący piękne lasy zwierzyniecko-kosobudzkie. Poza tym mamy kilka rezerwatów leśnych, florystycznych i krajobrazowych.
Interesująca jest fauna Roztocza .Z większych zwierząt występują jelenie, sarny, lisy, dziki, wydry, kuny i gronostaje. Do gatunków rzadkich należą gryzonie; popielica, orzesznica, żołędnica i koszatka; ptaki; orlik krzykliwy, myszołów, sowy, pustułka, bocian czarny i kruk; płazy i gady; salamandra, traszki, jaszczurka zwinna, zaskroniec, padalec i gniewosz.
Głównymi ośrodkami przemysłowymi na terenie Wyżyny Lubelskiej i Roztocza są :
- Zakłady mleczarskie Zamość i Krasnystaw
- Zakłady tłuszczowe Bodaczów
- Zakłady cukrowe Klemensów , Werbkowice , Strzyżów i Garbów
- Zakłady przetwórstwa spożywczego Tomaszów i Nieledew
- Zakłady odzieżowe Zamość i Krasnystaw
- Zakłady dziewiarskie Biłgoraj
- Zakłady futrzarskie Kurów
- Zakłady obuwnicze Chełm
- Zakłady lotnicze Świdnik
- Fabryka samochodów ciężarowych Lublin
- Zakład produkcji rolno-spożywczej w Leonowie
- Przemysł wydobywczy Bogdanka
- Cementownia Chełm
- Fabryka łożysk tocznych Kraśnik
- Zakłady azotowe Puławy
- Wytwórnia sprzętu komunikacyjnego świdnik
Roztocze jest ciekawym regionem turystyczno-wypoczynkowym. Zagospodarowanie turystyczne Roztocza nie jest jeszcze dostateczne. Najlepiej przedstawia się ono na Roztoczu Środkowym, gdzie w Józefowie, Krasnobrodzie, Majdanie Sopockim ,Suścu i Zwierzyńcu znajdują się ośrodki wczasowe, stacje turystyczne oraz obiekty sportowe (kąpieliska).Niewystarczająca baza turystyczno-wypoczynkowa uzupełniana jest prywatnymi kwaterami. Miejscowością uzdrowiskową Roztocza jest Horyniec znany ze źródeł siarkowych i borowin. Na Roztoczu poprowadzono 10 szlaków turystycznych.
1
6