Symbol i metafora, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich


Symbol i metafora w ujęciu Paula Ricoeura.

A. Burzyńska, M.P. Markowski, Teorie literatury XX w.

  1. Sens, który jest refleksem objawionej mowy świętej, nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole (teksty), świadectwa Logosu;

  2. Symbole (teksty) należy objaśniać za pomocą dostępnych technik egzegetycznych;

  3. Egzegeza symboli (tekstów) jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się podmiotu.

P. Ricoeur, Symbol daje do myślenia

  1. Symbol daje, sens jest dany przez symbol;

  2. Wszystko już zostało powiedziane zagadkowo i wszystko trzeba zawsze przetwarzać w wymiarze myślenia.

  1. Pierwszy obszar: symbole są powiązane z obrzędami i mitami, tworzą mowę przynależną sacrum. Podaje przykład nieba przywołany przez Eliadego, jest to symbol tego, co najwyższe, wzniesione i niezamierzone, uporządkowane i potężne, jasnowidzące i mądre, nieporuszone, wszechmocne, symbol ten pojawia się naraz w obrębie trzech porządków: kosmicznego, etycznego i politycznego.

  2. Drugi obszar występowania symbolu to sfery nocy i marzenia sennego. U Freuda symbol nie oznacza każdego przedstawienia, które zastępuje sobą coś innego, lecz tylko dziedzinę przedstawień onirycznych. Z kolei Jung upatruje w symbolach przedstawienie energii psychicznej lub archetypów.

  3. Trzeci obszar panowania symbolu to poetycka wyobraźnia. Jak wykazał Bachelard, problem wyobraźni nie sprowadza się do problemu obrazu, obraz poetycki staje się nowym bytem, który należy do naszej mowy; ten obraz-słowo, który nie jest obrazem-przedstawieniem, Ricoeur nazywa symbolem.

  1. Wyodrębnienie symbolu od znaku: Ricoeur uważa, że symbole są niewątpliwie znakami, ale to stwierdzenie jest zbyt szerokie - każdy znak wskazuje coś poza sobąi zastępuje to sobą, ale nie każdy znak jest jednak symbolem. W przeciwieństwie do znaków technicznych, całkowicie przejrzystych, które mówią tylko to, co znaczą same, znaki symboliczne są nieprzejrzyste, ponieważ ich sens pierwotny, dosłowny wskazuje sam sens drugi, dany wyłącznie w jego obrębie. Nieprzejrzystość ta stanowi o głębi symbolu, symbol daje, bo jest intencjonalnością pierwotną dającą sens drugi.

  2. Rozróżnienie symbolu i alegorii: w alegorii pierwotny element znaczony (sens dosłowny) jest przypadkowy, a drugi element znaczony (sens symboliczny) jest wystarczająco zewnętrzny, by był wprost uchwytny. Między jednym sensem a drugim zachodzi stosunek przekładu, gdy się tego przekładu dokona alegoria staje się zbędna. Ricoeur jednakże podkreśla, że wymiar symboliczny zdobywał przewagę nad alegorycznym powoli. Kiedyś alegoria była jedną z odmian hermeneutyki (egzegezy znaków, symboli, alegorii i mitów). Symbol poprzedza hermeneutykę, alegoria jest już hermeneutyczna. Symbol oddaje swój sens jako zagadkę, a nie przez przekład.

  3. Rozróżnienie symbolu od pojęcia symbolu w logice symbolicznej: symbolizm jest dla tej logiki ukoronowaniem formalizmu, natomiast symbol, o jakim pisze Ricoeur, należy do myślenia związanego z treścią, więc nieformalnego. Mowa symboliczna jest związana z własną treścią, poprzez treść pierwotną jest powiązana z wtórną.

  4. Odróżnienie symbolu od mitu: symbol jest o wiele bardziej pierwiastkowy niż mit, mit to rodzaj symbolu; dla Eliadego symbolami są znaczenia samorzutnie ukształtowane i dane, np. znaczenie wody jako zagrożenia, kiedy mowa o potopie, oraz jako oczyszczenia, ddy mowa o chrzcie. Ricoeur powołuje się również na schemat Jaspera, który wyróżnia:

- początkowy język szyfrów (Ricoeur nazywa je symbolami),

- język mitów, które pośredniczą symbolom pierwotnym,

- symbole trzeciego stopnia.

  1. Pierwsze stadium: fenomenologia

- jest to stadium, które można nazwać rozumieniem symbolu przez symbol lub przez ogół symboli

- podaje przykład - jest nim Traktat o historii religii Eliadego, w postępowaniu którego daje się wyodrębnić kilka figur rozumienia:

a) pierwsza figura rozumienia polega na wydobywaniu i zestawianiu wielu wartości tego samego symbolu, np. symbol nieba - rozumienie tego symbolu jest równoznaczne z doświadczeniem jego charakteru jako niewyczerpywalnego, a więc niebo jako bezmiar lub ład,

b) druga figura polega na rozumieniu danego symbolu przez jakiś inny symbol, np. symbole, które wykazują pokrewieństwo z symbolem nieba, czyli góra, wieża, ogólnie: wysokości,

c) trzecia figura polega na tym, że dany symbol rozumieć się będzie przez jakiś obrzęd i mity, a więc przez inne przejawy sacrum, np. symbolika wody (zagrożenie - potop, odrodzenie - woda żywicielka),

d) czwarta figura rozumienia mówi o tym, jak w tym samym symbolu ulegają scaleniu liczne sfery doświadczenia lub przedstawień, np. wielkie symbolizmy życia roślinnego, które wskazują na schemat śmierci i odrodzenia, na pewne przeciwieństwa.

2. Drugie stadium: hermeneutyka

- w czasach zapomnienia znaków sakralnych chcemy znów usłyszeć zwrócone do nas wezwanie

- bezpośredniość wiary została bezpowrotnie stracona, nie potrafimy już według pierwotnej wiary wżyć się w wielkie symbolizmy nieba, roślin, wody, kamienia, księżyca, ale możemy zdążać drogą krytyki ku powtórnemu odrodzeniu wiary

- tylko hermeneutyka może doprowadzić do odnowy, jedynie interpretując możemy ponownie słyszeć i rozumieć

- i tu otwiera się pole właściwej hermeneutyki, czyli interpretacji za każdym razem dostosowanej do danego tekstu

- hermeneutyka ukazuje jako koło splot stosunków łączących symbol, który daje, i krytyka, który interpretuje; koło to oznacza następującą myśl: „należy rozumieć, żeby uwierzyć, lecz trzeba wierzyć, żeby zrozumieć”

- nowa, bezpośrednia rzeczywistość, której poszukujemy, powtórna naiwność, ku której zdążamy, dostępne są tylko w obrębie hermeneutyki - jedynie interpretując możemy uwierzyć, taka jest „nowoczesna” wiara w symbole

- hermeneutyka zatacza koło przez to, iż wychodząc od przedrozumienia stara się przez interpretację rozumieć

- współczesna hermeneutyka zwraca uwagę na wymiar symbolu jako pierwotnego znaku sacrum, uczestniczy w ponownym ożywieniu filozofii obcującej z symbolami

3. Trzecie stadium: myślenie wychodzące od symboli

- jest to stadium czysto filozoficzne

Filozof wchodzi do królestwa symbolu za pośrednictwem fenomenologii religii, mitów i poezji oraz za pośrednictwem ścisłej hermeneutyki poszczególnych tekstów

- filozofowi pozostaje wynosić sens na wyższy poziom, kształtować sens w twórczej interpretacji, filozofować wychodząc od symboli

- zadanie filozofa polega nie na dokonywaniu alegoryzującej interpretacji symbolu, ale na rozwiązywaniu zagadki człowieka na podstawie symboli, np. symboli chaosu, pomieszania czy upadku; uczynił to Kant w eseju o bezwzględnym złu, gdzie mit o upadku posłużył mu do ujawnienia różnych form uczucia i postaci zła

- wg Heideggera filozoficzna interpretacja symboli polega polega na opracowaniu ujęć egzystencjalnych, uważa on, że rozumienie bytu ludzkiego wychodzi od sfery symboli

- każdy symbol jest hierofanią, czyli przejawem więzi człowieka z sacrum

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
modele XXwiecznej teorii literatury, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Słowniczek pojęć, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
R. Rorty Konsekwencje pragmatyzmu dla badan lit, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
herezja parafrazy, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Retoryka czasowości, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
STRUKTURALIZM I, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Antropologia literatury, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Psychoanaliza2, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Problem odbiorcy, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
M abrams Orientacje teoretyczne, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Teorie literatury XX wieku - STRUKTURALIZM I, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Badania tematologiczne, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Status tekstu literackiego, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Poetyka pisarstwa historycznego, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Problem znaczenia w tekście artystycznym, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Teoria metody formalnej, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Założenia Nowego Historyzmu, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Psychoanaliza1, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich

więcej podobnych podstron