STRUKTURALIZM I.
- Początek 1916 - wydanie „Kursu językoznawstwa ogólnego” de Saussure'a
- szczytowy moment rozwoju - faza powojenna inspirowana myślą Le'vi Straussa
- wpływ strukturalizmu przez cały XX w. - „poststrukturalizm” - mutacja
1. Językoznawstwo:
Główne szkoły:
- Genewska ( de Saussure, Bally)
- Praska ( Jakobson, Trubiecki)
- Kopenhaska ( Wjemslev)
- Amerykańska ( Boos, Sapir, Bloomfield)
2. Antropologia strukturalna - etnologia: Le'vi Strauss i jego teoria.
3. Literaturoznawstwo - dwa nurty problemowe:
* poetyki lingwistycznej - de Saussur'eowska teoria językoznawstwa i języka ogólnego - inspiracją fonologia Trubieckiego.
- właściwości języka poetyckiego w relacji do j. ogólnego - badania Praskiej Szkoły Strukturalnej. Badania 1926- 48 i po wojnie (późny Jacobson) - teoria j. poetyckiego.
* gramatyki literatury - wpływy myśli antropologicznej Le'vi Straussa. Początek - publikacja „ Antropologii Strukturalnej” 1958.
- główna idea ogólnej gramatyki literatury.
De Saussure: wykładowca językoznawstwa na Uniwersytecie Genewskim.
* Zadanie językoznawstwa : wydobycie praw ogólnych , reguł, działających we wszystkich językach, do których można sprowadzić wszystkie zjawiska.
* Przedmiot badań - „system” języka (nie mowa) - autonomiczność.
- język - spójny: całościowy system poszczególnych elementów powiązanych ze sobą. Najmniejsza cząstka to fenom. Znaczenie słowa wynika z miejsca, które zajmuje fonem.
- język ujmowany z synchronicznego, a nie diachronicznego punktu widzenia (zasady nim rządzące) - odcięcie od czynników pozajęzykowych.
- znak językowy = znaczące/znaczone = obraz akustyczny/ pojęcie = drzewo/ „drzewo”.
- gra językowa porównana z grą w szachy (zasady) - immanentne badania języka.
- język jako skomplikowany układ pełen wewnętrznych relacji, zależności - usunięcie genezy, związków przyczynowo - skutkowych, czynników zewnętrznych - teoria ogólna, uniwersalna, abstrakcyjna.
- literaturoznawstwo strukturalistyczne - zamiar stworzenia autonomicznej wiedzy o literaturze opartej na mocnych podstawach naukowych - założeniem było: w centrum zainteresowań - system języka literackiego, a nie mowa - czyli wypowiedź literacka.
PRASKA SZKOŁA STRUKTURALNA: (Jakobson, Mukarovsky, Trubiecki)
* badania nad systemem języka literackiego, analiza funkcjonalności
* zagadnienie poetyckie, relacji między j. poetyckim i ogólnym systemem języka
- autentyczność (eksponowanie samego znaku)
- aktualizacja (np. poziom fonologiczny)
- dominująca funkcja estetyczna (poetycka). Funkcja ta nastawiona jest do wewnątrz komunikatu (fatyczna, poznawcza, impresywna, ekspresywna - na zewnątrz).
- badania nad poszczególnymi poziomami języka poetyckiego (rytm, rym, intonacja, itd.)
- specyfika literatury - język
- inne badania strukturalistów: język poetycki, struktura, znak, funkcja (estetyczna, poetycka).
GŁÓWNE PYTANIE: Czym jest poetyckość?
- poetyckość jest częścią złożonej struktury, ale to ona organizowała całość, rządziła dziełem poetyckim
- poetyckość - wiązała się z autotelicznością - jednoczesną tożsamością znaku z przedmiotem i brakiem tej tożsamości (słowo nie oznaczało tylko jakiegoś przedmiotu)
- język poetycki spełnia funkcje komunikacyjne, ale jednocześnie skupia się na sobie, nie na przekazywanej informacji
- język poetycki jako język funkcjonalny
- językoznawstwo przyniosło literaturoznawstwu pogłębioną analizę celu, funkcji środków językowych
- Mukarovsky chciał stworzyć metodę uniwersalną, transhistoryczną, niezależną od tradycji i konwencji literackich -> „celem wypowiedzi poetyckiej jest oddziaływanie estetyczne”.
Funkcja estetyczna - kierowanie uwagi odbiorcy na sam znak językowy
- formaliści rosyjscy -> poetyckość = celowość bez celu lub cel sam w sobie.
- Mukarovsky - zachowanie przez poezję sprawności praktycznej (cele praktyczne) - dynamika języka poetyckiego, napięcia pomiędzy „wewnętrzną celowością”, a „komunikacją” (pozostałe funkcje: przedstawiająca, ekspresywna, Buhler - impresywna).
STRUKTURA ARTYSTYCZNA:
* Mukarovsky - STRUKTURĘ rozumiał jako jedność znaczeniową. Charakteryzują ją : energetyczność (funkcjonalność jednostek składniowych) i dynamiczność - zdolność do ciągłych przekształceń wewnętrznych (przy zachowaniu jedności, trwałości struktury, odporności na czynniki zewnętrzne).
* Mukarovsky zajmował się też estetyką strukturalną. Dzieło było w tym ujęciu złożoną i wielopoziomową strukturą semantyczną. Najmniejszą dynamiczną jednostką znaczeniową jest zdanie.
* Vodicka i jego koncepcja historii literatury - dzieło literackie jest dynamiczną częścią składową procesu rozwojowego literatury. Już formaliści próbowali wyizolować proces historycznoliteracki z historii ogólnej i określić przemiany zewnętrzne.
OSIĄGNIĘCIA SZKOŁY PRASKIEJ:
- teoria j. poetyckiego
- teoria funkcji estetycznej
- analiza języka poetyckiego
- teoria struktury i znaku literackiego
- podstawy dla metodologii historii literatury
SZKOŁA zakończyła swą działalności w 1948 r. jej badania kontynuowane były przez Jakobsona.
JACOBSON I FUNKCJA POETYCKA:
1960 - „Poetyka w świetle językoznawstwa”
Badania literatury w perspektywie komunikacyjnej :
Nadawca - komunikat - Odbiorca KOD, KONTEKST, (KANAŁ) KONTAKT
BUHLER - f. poznawcza, ekspresywna, impresywna
JAKOBSON - f. poetycka, metajęzykowa, fatyczna
Definicja funkcji poetyckiej - to projekcja zasady ekwiwalencji (metaforyzacji) z osi wyboru na oś kombinacji.
rola reguł gramatycznych w poezji, gramatyka w poezji, kompozycja
badania analityczne strukturalistów na „Kotach” Charles'a Baudelaire'a: (fonetyka, leksyka, syntaktyka, rozkład rymów, budowa wersów, strof)
STRUKTURALIZM I KRYTYKA LITERACKA
dzieła francuskie podsumowujące strukturalizm:
- „Strukturalizm a krytyka literacka” - Gerard Genette
- „Krytyka i prawda” Rolanda Barthes'a
Genette (koncepcja krytyki) - krytyk rozbiera strukturę na elementy, naukowy strukturalizm też jest sztuką i literaturą (nie ma technicznych różnic), odrzucenie zewnętrznych (psychologicznych, społecznych, historycznych) czynników - dzieło traktować jako byt niezależny (pozytywizm: historyzm, biografizm, psychologizm).
Immanentyzm - analiza ograniczona do samego dzieła, pomijające jego źródła i przyczyny (kod bez przekazu) - tylko reguły dzieła.
Poland Barthes - pisał, że trzeba stworzyć naukę o literaturze z prawdziwego zdarzenia, taką, która nie będzie zajmowała się treścią dzieł, tylko formą.
* za Chamskim uważał, że istnieje kompetencja literacka analogiczna do kompetencji językowych „zdolności do literatury”.
Todoron T. - interpretacja, poetyka, krytyka - tworzy sensy. Jego zdaniem poetyka miała zajmować się opisem abstrakcyjnych struktur, które realizowałyby konkretne teksty. Krytyka miała zajmować się literaturą w sensie ogólnym (być nauką w pełnym tego słowa znaczeniu).
- strukturalizm lat 60, 70. „ortodoksyjny” - naukowy, badawczy. Todoron, Genette, Barthes, poszukiwanie uniwersalnej gramatyki literatury.
- koniec lat 70. - w centrum zainteresowania system znaków, a nie jak wcześniej - pojedynczy znak.
Semiologia - strukturalizm + semiotyka (wiedza o znakach).
PODSUMOWANIE:
Wczesny strukturalizm rozwinął się głównie dzięki inspiracjom językoznawców - de Saussure'a - teoria językoznawstwa ogólnego, Nikołaja Trubienieckiego - t. fonologiczna.
Najważniejszym zadaniem dla Saussure'a było wyznaczenie ogólnych właściwości abstrakcyjnego systemu języka, który przeciwstawiał się konkretnej mowie (podstawową zasadą konstrukcji systemu języka były opozycje: dualizm). Charakter synchroniczny (pomijał zmiany języka w czasie) teorii.
Strukturaliści literaturoznawcy interesowali się systemowymi właściwościami języka literatury.
Szkoła Praska za zadanie postawiła sobie adaptację koncepcji de Saussure'a do literaturoznawstwa.
Strukturaliści prascy przyjęli, że język poetycki skonstruowany jest analogicznie do j. ogólnego (występują w nim poziomy: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, składniowy), różni się jednak autotelicznością oraz możliwością aktualizacji któregoś z poziomów (wysunięcie na pierwszy plan).
Najważniejsze zadanie: określenie specyfiki języka poetyckiego (jego ogólnych, uniwersalnych, ponadczasowych cech).
Uniwersum literackie tworzyły struktury wyższego rzędu (tradycja literacka, język poetycki) oraz struktury niższego rzędu (dzieła, utwory) -> hierarchia.
Dzieło ma charakter znakowy, a jego specyfikę określają różne funkcje (schemat nadawca - odbiorca).
Na podstawie:
Burzyńska A., Markowski M. P., Strukturalizm (I). W: Burzyńska A., Markowski M. P., Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków 2006.