Paul Ricoeur
O interpretacji
Praca na temat funkcji narracji, jej związku z metaforą, psychoanalizą, symboliką, itp.
I.
3 główne zainteresowanie na temat funkcji narracyjnej:
uwzględnienie zakresu, różnorodności i nieredukowalności użyć języka;
skupianie rozproszonych form i modalności gier jakie tworzy opowiadanie;
Z opowiadania wyodrębniały się coraz bardziej wyspecjalizowane gatunki literackie. Tu pojawia się tzw. dychotomia pola narracyjnego- z jednej strony opowiadanie roszczące sobie prawo do prawdziwości, a z drugiej strony opowiadanie fikcjonalne. Ale!! Wspólną cechą doświadczenia ludzkiego uwydatnianego, wyrażanego, wyjaśnianego przez akt opowiadania we wszystkich jego formach jest jego czasowość.
dążenie do poddania próbie możliwości wyboru i organizacji samego języka, gdyż ten konstytuuje się w jednostkach wpowiedzi dłuższych niż zdanie, jednostkach, które możemy nazwać tekstami
Tekst jednostka językowa; pośrednik między doświadczeniem czasu a aktem narracyjnym;
Poetyka (ricoeur za Arystotelesem) dyscyplina zajmująca się regułami kompozycji narzuconymi instancji wypowiedzi w celu przekształcenia jej w tekst, który nabiera waloru opowiadania, poematu czy eseju.
Intryga- sensowna jednostka obejmująca okoliczności, cele, środki, zamysły i niepożądane skutki.
Problemy jakie stwarza rozszerzenia arystotelowskiego pojęcia intrygi:
1. relacje między historią wyszukaną a opowiadaniem;
-nie uwzględniając zasadniczej sensowności opowiadania, wyrzekamy się zrozumienia tego, jak to się dzieje, że wyjaśnianie historii zaszczepia się na rozumieniu narracji;
- historiografia oddalając się od historii zdarzeniowej, głównie historii politycznej, oddaliła się od historii narracyjnej.
2. prawomocność pojęcia intrygi w analizie opowiadań fikcjonalnych, od baśni ludowej i epopei aż po powieść nowoczesną
3. wspólne odniesienia historii i fikcji na gruncie czasowości ludzkiego doświadczenia.
Główna cecha aktu opowiadania: uporządkowany układ zdarzeń, intrygowanie (raczej nie intryga). Chodzi o wybór i układanie opowiadanych zdarzeń i działań składających się na skończoną i cała historię, mającą początek i koniec.
Sensowność. Intryga to zespół połączeń, dzięki którym zdarzenia przekształcają się w historię albo współzależnie- ze zdarzeń wysnuwa się historia; to pośredniczka między zdarzeniem a historią. Oznacza to, że zdarzeniem jest tylko to, co przyczynia się do rozwoju historii,
II.
O ile opowiadanie należy do któregoś z gatunków literackich, o tyle metaforę należy zaliczyć do klasy tropów, to znaczy do figur wypowiedzi.
o ile do odmian opowiadania należą podgatunki tak poważne jak historia, oo tyle metafora charakteryzuje bodaj wyłącznie poezję liryczną.
Problematyka wspólna opowiadaniu i metaforze:
- struktura, a dokładniej immanentny sens samych wypowiedzi narracyjnych lub metaforycznych
- pozajęzykowe odniesienia wypowiedzi
Płaszczyzna sensu:
między gatunkiem (opowiadanie) a tropem (metafora) najbardziej elementarny związek zachodzi za sprawą przynależności do wypowiedzi, do użyć języka na poziomie zdania lub wyższym; przeniesienie analizy z poziomu słowa na poziom zdania; należy mówić o wypowiedzi metaforycznej a nie metaforze słowie; metafora to przeniesienie zwykłej nazwy jednej rzeczy na inną rzecz na mocy ich podobieństwa;
analiza metafory umożliwia zestawienie teorii opowiadania i teorii metafory; teoria metafory dotyczy zjawiska innowacji semantycznej; ustala się paralelizm między opowiadaniem a metaforą- na poziomie nie tylko wypowiedzi- zdania, lecz wypowiedzi- sekwencji; w ramach tego paralelizmu ujawnia się cała skala zjawiska innowacji semantycznej. To co nowe, nie wyrażone wyłania się w języku- tu metafora żywa, tzn. nowy sens w orzekaniu, tam fikcyjna intryga, tzn. nowa zbieżność w dziedzinie intrygowania.
Działanie wyobraźni wytwórczej i schematyzm, który stanowi matrycę jej zrozumiałości; wg Arystotelesa „tworzenie dobrej metafory jest przecież równoznaczne z dostrzeganiem podobieństwa w rzeczach niepodobnych”; wyobraźnia twórcza—to zdolność wytwarzania nowych gatunków logicznych; każda intryga to synteza elementów różnorodnych.
Jeśli zaakcentujemy sensowność związaną z innowacją semantyczną ujawni się nowy paralelizm między dziedzinami opowiadania i metafory; wyjaśnić to tyle co rozumieć lepiej; wyjaśnienie jest wtórne wobec rozumienia;
Pozajęzykowe odniesienia wypowiedzi:
Fikcja narracyjna naśladuje ludzkie działania w tym sensie, że przyczynia się do przemodelowania jego struktur i wymiarów zgodnie z obmyśloną kompozycją intrygi. Fikcja posiada zdolność przekształcania rzeczywistości.
2 konstytutywne momenty referencji poetyckiej:
- język realizuje funkcję poetycką każdorazowo, gdy kieruje wektor referencji na sam komunikat- czyli najważniejsze jest zawieszenie bezpośredniej relacji między wypowiedzią a rzeczywistością
- funkcja przekształcania rzeczywistości, którą przyznajemy fikcji poetyckiej, zakłada, że przestajemy rozróżniać rzeczywistość i rzeczywistość empiryczną, albo jeszcze inaczej- przestajemy rozróżniać doświadczenie od doświadczenia empirycznego;
III.
1. Jakie są charakterystyczne założenia hermeneutyki??
a)należy do filozofii refleksyjnej
b)pozostaje w zależności do Husserlowskiej fenomenologii
c)pragnie stanowić hermeneutyczny wariant tejże fenomenologii
ad. A) chodzi o zrozumienie samego siebie jako podmiotu operacji poznawczych, wolicjonalnych, oceniających;
„Ja myślę- powiada Kant- powinno towarzyszyć wszelkim moim przedstawieniom”- to właśnie tutaj fenomenologia, a jeszcze bardziej hermeneutyka stanowią realizację i radykalną transformację filozofii refleksyjnej. Z ideą refleksji wiąże się pragnienie absolutnej przeźroczystości, absolutnej przystawalności do siebie.
Ad. B) Husserl wyobrażał sobie fenomenologię jako radykalne samougruntowanie w bezwzględnie całkowitej intelektualnej jasności; w redukcji widział metodę podboju imperium zmysłów, stąd każde pytanie dotyczące rzeczy w sobie zostaje wykluczone poprzez wzięcie w nawias.
Wielkim odkryciem fenomenologii pozostaje intencjonalność, to znaczy prymat świadomości czegoś nad świadomością siebie. W sensie ścisłym intencjonalność oznacza, że akt dążenia do czegoś spełnia się jedynie dzięki identyfikowalnej i reidentyfikowalnej jedności wybranego sensu. Fenomenologia tym sposobem zostaje pochwycona jako niekończący się ruch „zapytywania wspak” , w którym zanika jej projekt radykalnego samougruntowania.
Hermeneutyka narodziła się w czasach Schleiermachera, w okresie fuzji między egzegezą biblijną, filologią klasyczną i orzecznictwem sądowym. Do zespolenia tych dyscyplin mogło dojść dzięki przewrotowi kopernikańskiemu, który pytaniem „co to jest rozumienie” poprzedził pytanie o sens takiego czy innego tekstu.
I w hermeneutyce i fenomenologii chodzi o to samo fundamentalne zagadnienie relacji między sensem a sobą.
Hermeneutyka Heideggerowska i postheidegerowska okazuje się ostatecznie jej odwróceniem , o tyle właśnie, o ile stanowi jej urzeczywistnienie.
2. w jaki sposób dotychczasowe analizy wpisują się w tę tradycję:
każde rozumienie siebie jest zapośredniczone przez znaki, symbole, teksty;
rozumienie siebie ostatecznie pokrywa się z interpretacją tych elementów pośredniczących;
Zapośredniczenie przez znaki: w ten sposób źródłowo zostaje potwierdzony warunek językowy wszelkiego doświadczenia ludzkiego.
Zapośredniczenie przez symbole: przez termin symbole Ricouer rozumie wyrażenia dwuznaczne, wykreowane w tradycyjnych kulturach na podstawie nazw kosmicznych „żywiołów” (ognia, wody, itp.) wymiarów i cech. Hermeneutyka dąży do zdemitologizowania symboliki poprzez obnażenie kryjących się w niej nieujawnionych sił, a w innych przypadkach dąży do zgromadzenia jak najbogatszego sensu, najbardziej duchowego, wzniosłego.
Zapośredniczenie przez teksty: ogranicza sferę interpretacji do pisma i do literatury ze szkodą dla kultur oralnych. Pismo uwalnia się od ograniczeń cechujących rozmowę twarzą w twarz i umożliwia tekstowi stanie się tekstem. Rzeczą hermeneutyki jest badanie implikacji, jakie dla pracy interpretacyjnej niesie owo stawanie się tekstem.
Główne zadanie hermeneutyki wg Ricouera to tzw. praca tekstu szukanie w samym tekście wewnętrznej dynamiki, która decyduje o ustrukturowani dzieła, a z 2 strony określanie zdolności dzieła do projektowania się poza siebie i tworzenia świata rzeczywiście będącego tekstową rzeczą.
Podsumowując- Hermeneutyka:
1 etap- filozofia jako refleksja
2 etap- filozofia jako fenomenologia
3 etap- mediacja przez znaki, symbole, teksty