CCF20090514064

232

III. lypy nauk i ich odmienności metodologiczne

Synteza nuralizmu i anty-nuralizmu w ujęciu Papineau

pogodzenia ze sobą przeciwstawnych tendencji metodologicznych. To drugie zrobił David Papineau³¹. Zauważył on, że nie ma żadnych przeszkód, by w zastosowaniach teorii racjonalnego wyboru uwzględniać wpływ norm kulturowych na pragnienia i mniemania. Mianowicie normy kulturowe mogą wpływać na funkcje użyteczności i rozkład prawdopodobieństwa teoretycznej reprezentacji problemu racjonalnego wyboru. Rozumiem to tak, że działania bywają obciążone zależnymi od norm kulturowych kosztami społecznymi, co wpływa na funkcję użyteczności. Na przykład decydując się na udział w programie „Big Brother", trzeba brać pod uwagę nie tylko ewentualną wygraną, lecz również społeczny czy towarzyski koszt naruszenia reguł dobrego smaku, skądinąd niejednakowy w różnych środowiskach (w niektórych nawet ujemny, to jest obracający koszt w zysk).

2.2. Indywidualizm metodologiczny i holizm

Teoria racjonalnego wyboru w swoim oryginalnym sformułowaniu powstała w ramach tradycji indywidualizmu metodologicznego, stanowiska reprezentowanego między innymi przez Milla i Poppera. Zgodnie z nim, zjawiska społeczne są wypadkową indywidualnych działań i należy je wyjaśniać przez odwoływanie się do indywidualnych motywów. Przeciwne stanowisko, zwane holizmem albo socjologizmem, pochodzi od Emila Durkheima³². Według niego, fakty społeczne muszą mieć przyczyny społeczne, nieredukowalne do faktów dotyczących indywiduów. Indywidua znajdują się bowiem pod presją otoczenia, skutkiem której mają skłonność dostosowywania własnych sposobów myślenia, odczuwania i działania do sposobów uznawanych w społeczeństwie. To sformułowanie sugeruje daleko idące zbieżności między holizmem a socjologią rozumiejącą. Jak zobaczymy niżej, podział na naturalizm i antynaturalizm nie pokrywa się jednak z podziałem na indywidualizm i holizm.

³¹    Zob. D. Papineau, For Science in thcSocial Sciences. New York 1978.

³²    Zob. E. Durkheim, Zasady metody socjologicznej, tłum. J. Szacki, Warszawa 1968 (pierwodruk oryginału 1895).

2. Nauki przyrodniczo i społeczne

233

11mk<Joii' Jako/om Iwlbmu

Wyjninlc funkcjom w nuukm

SI>OlC(/ll) I lc<jo WA

iv naukai bloioalct

Indywidualizm stosuje wyjaśnianie intencjonalne odwołujące się do intencji (mniemań i preferencji) osób, które traktuje jako odmianę wyjaśniania przyczynowego. Wykluczając prawomocność wyjaśniania intencjonalnego w naukach społecznych, holizm nie jest skazany na metodę rozumiejącą. Jedną z form holizmu³’jest fu n k-cjonalizm, pochodzący od Bronisława Malinowskiego³'¹ pogląd, wedle którego wszystkie zjawiska społeczne mają wyjaśnienie funkcjonalne. Funkcjonalizm nawiązuje w ten sposób do wzorów nauk przyrodniczych, w tym wypadku - do metody biologicznej teorii ewolucji. Wyjaśnianie funkcjonalne w biologii polega na wyjaśnianiu cech filogenetycznych organizmu i wzorców indywidualnego zachowania ich funkcją przystosowawczą. Innymi słowy, wyjaśnić funkcjonalnie jakąś cechę lub wzorzec zachowania, znaczy pokazać, jak posiadanie danej cechy lub wzorca zachowania sprzyja przetrwaniu organizmu i rozpowszechnieniu jego genów w populacji. Na przykład wyjaśnieniem długości szyi żyrafy jest, że dzięki niej żyrafa unika konkurowania o pożywienie z innymi rośli-nożcrcami, sięgając do liści rosnących na niedostępnej dla nich wysokości. Wyjaśnieniem funkcjonalnym powstrzymywania się drapieżników od polowania ponad potrzebę zdobycia pożywienia jest, że oszczędzanie populacji ofiary sprzyja przetrwaniu drapieżnika przez zapewnienie mu pożywienia. Wytępienie populacji ofiary doprowadziłoby drapieżnika do zagłady. Przez analogię, wyjaśnianie funkcjonalne w naukach społecznych polega na wyjaśnianiu instytucji, norm kulturowych i wzorców zachowania społecznego przez wskazanie na ich funkcję, na przykład podtrzymywania trwałości społeczeństwa czy jego struktury. W szczególności wyjaśnianiu funkcjonalnemu podlegają reguły kulturowe, których odkrycie stawia sobie za zadanie socjologia rozumiejąca.

Wyjaśnianie funkcjonalne, podobnie jak intencjonalne, jest formą wyjaśniania przyczynowego. W biologii utrwalanie się

¹⁵ Pomijam bardziej szczegółową specyfikację form holizmu. W szczególności pomijam strukturalizm, ponieważ sądzę, że wyjaśnienia strukturalne można potraktować jako odmianę wyjaśnień funkcjonalnych. Nie znaczy to jednak, że strukturalizm jest odmianą funkejonalizmu. Dokładniejsze omówienie tych i podobnych kwestii przekracza ramy tej książki.

^u Zob. B. Malinowski, Argonauci Zachodniego Pacyfiku, tłum. B. Olszcwska--Dyoniziak, S. Szynkiewicz, w: tenże. Dzieła, t. 3, Warszawa 1986 (pierwodruk oryginału 1922).