CCF20090514065

234

III. Typy nauk i ich odmienności metodologiczne

funkcjonalnych cech filogenetycznych wyjaśnia się za pomocą mechanizmu dziedziczności i selekcji naturalnej. Odpowiednio w naukach społecznych funkcjonalne wyjaśnienie instytucji ma charakter przyczynowy, jeżeli jej funkcją jest podtrzymywanie struktury społecznej, której trwanie sprzyja przetrwaniu tej instytucji. Na przykład funkcją tajnej policji może być podtrzymywanie reżimu, który w celu własnego przetrwania utrzymuje tajną policję. Niską skuteczność tajnej policji w tropieniu wrogów politycznych reżimu można wyjaśnić funkcjonalnie tym, że tajna policja tylko dzięki istnieniu nielegalnej opozycji może zachować swoją funkcję - i tym samym - własne istnienie. Toteż zadowala się skromnymi sukcesami śledczymi, które wystarczają jej do zarobienia na utrzymanie.

Przenośne i dosłowne :ie analogii volucyjnej.

Przykład

tcjobiologii

Analogię ewolucyjną funkcjonalizm może traktować przenośnie lub dosłownie. Przytoczona wyżej teoria tajnej policji i nielegalnej opozycji ma strukturę analogiczną do teorii drapieżnika i ofiary w ekologii. Analogia ma charakter przenośny, ponieważ wyjaśnienie trwania tajnej policji nie powołuje się na funkcję sprzyjającą przetrwaniu gatunku ludzkiego. Dosłownie analogię ewolucyjną traktuje socjobiologia¹, która tym samym jest skrajną formą naturalizmu. Traktuje ona ewolucję norm kulturowych jako przedłużenie ewolucji biologicznej, silnie ograniczone względami biologicznie przystosowawczymi. Na przykład altruizm ludzki, który przybiera zmienne formy w zależności od okoliczności społecznych, jest - wedle socjobiologii - ugruntowany na altruizmie wykształconym w drodze tak zwanego doboru krewniaczego. Dobór krewniaczy polega na upowszechnianiu pewnych genów w populacji przez działanie na rzecz przetrwania i reprodukcji własnych krewnych. Wyjaśnienie altruizmu nic było dostępne na gruncie wcześniejszej teorii doboru naturalnego, w której jednostką selekcji są pojedyncze organizmy. Zgodnie z jej założeniami, nawet nieliczni egoiści w populacji altruistów osiągaliby zyski, które sprzyjałyby ich osobniczemu przetrwaniu i, w konsekwencji, upowszechnieniu genu egoizmu. W ten sposób problem altruizmu stał się powodem odrzucenia indywidualizmu metodologicznego

7. Nauki przyrodnicze i społeczne

235

w teorii ewolucji. Teoria doboru krewniaczego, w której jednostki) selekcji są grupy organizmów pokrewnych, ma charakter hol i -styczny.

l^,l/f(IW

so<Joblt

liulywl-

iluallsiy

wyjainl

altmltn

Axehoi

Axelrod² pokazał jednak, że altruizm i powstanie współpracy społecznej można wyjaśnić również na gruncie indywidualizmu metodologicznego środkami teorii racjonalnego wyboru i teorii gier. Punktem wyjścia jego rozważań jest tak zwany dylemat więźnia. Dwaj podejrzani o handel narkotykami są zamknięci w osobnych celach bez możliwości porozumiewania się. Obaj otrzymują propozycję następującej treści. Jeśli któryś z nich zdradzi kolegę, a kolega zachowa lojalność wobec niego, zdrajca wyjdzie na wolność, a zdradzony zostanie skazany na 10 lat więzienia. Jeśli obaj zdradzą, obaj dostaną wyrok 5 lat więzienia. Jeżeli obaj będą milczeć, z braku dowodów zostaną oskarżeni o nielegalne posiadanie broni i obaj zostaną skazani na 1 rok więzienia. Z punktu widzenia każdego z nich, bardziej opłaca się zdradzić. Jeżeli bowiem kolega go zdradzi, to zdradzając jego, naraża siebie na karę 5 lat, a milcząc, ryzykuje 10 lat więzienia. Z kolei jeżeli kolega będzie milczał, zdradzając go, wyjdzie na wolność, milcząc, również zostanie skazany na 1 rok. Jest to wynik na pozór paradoksalny, ponieważ tym sposobem, jeżeli obaj zachowają się racjonalnie, dostaną karę 5 lat więzienia, natomiast gdyby obaj milczeli, zostaliby skazani tylko na 1 rok. Inaczej jednak sprawa przedstawia się z tak zwanym iterowanym dylematem więźnia, to znaczy nieoznaczonej długości serią dylematów więźnia z udziałem tych samych uczestników. Wówczas najbardziej racjonalną, w sensie teorii racjonalnego wyboru, okazuje się strategia wet za wet: zacząć od lojalności wobec kolegi, a następnie na lojalne posunięcie ze strony drugiego uczestnika odpowiadać dochowaniem lojalności w następnej rundzie, na zdradę odpowiadać zdradą. Można wykazać, że ta strategia, przy założeniu racjonalności uczestników, prowadzi do ustabilizowania lojalności. Na tej podstawie Axelrod twierdzi, że sama struktura dylematu więźnia dostarcza funkcjonalnego wyjaśnienia altruizmu. Wzajemny altruizm na dłuższą metę daje zyski, co sprzyja jego rozpowszechnieniu i utrwaleniu się w populacji.

Zob. E. Wilson, Sociobiology: The New Synlhesis, Cambridge, MA 1976; tenże, O naturze ludzkiej, tłum. B. Szatka, Warszawa 1988 (pierwodruk oryginału 1978).

⁵⁶ Zob. R. Axelrod. The Evolution of Cooperation. New York 1984.