historia dyplomacji (351)

korpus posiłkowy subwencjonowany przez Rosję w czasie wojny i pokoju. Ponadto Rosja dostarczyć by miała subwencji i broni dla całej armii polskiej. Żeby nie dopuścić swoich wrogów, a przede wszystkim hetmana Branickiego do komendy korpusu posiłkowego, toól-prepeno-wał, że sam stanie na^jego, czele, majęc-ftrzy boku, jako fachowego doradcę, rosyjskiego generała. Propozycje królewskie przewidywały też pewne ogólnikowo wspomniane modyfikacje ustrojowe. Ponadto w razie zwycięskiej wojny z Turcją Polska otrzymać miała dostęp do Morza Czarnego przez port Akerman i pas ziem mołdawskich. Propozycje te uzgodnione ze Stackelbergiem wySłane zuSfały do Petersburga 7 października 1787 r.

Spotkały się one tam z przesłanymi nieco później propozycjami wysuniętymi przez opozycję magnacką, a popieranymi przez Potiomkina. Idea ich polegała na przeprowadzeniu przez opozycyjnych magnatów za subsydia rosyjskie zaciągów szlacheckiej -kawalerii narodowej. Kawaleria ta miała być użyta u boku armii rosyjskiej" przeciw Turkom, ale w intencji projektodawców przede wszystkim dla zawiązania prowin-cjonalnych konfederacji (przede wszystkim w województwach południowo-wschodnich) ,na których czele stanęliby opozycyjni magnaci i które przy poparciu Rosji objęłyby władzę w kraiuj Krok-zostałby zaproszony do przystąpienia do konfederacji i intencją niewątpliwą^^rdj^sdaw-ców by ło'”pozBawie»ie - go wszelkiego wpły^trri-przy wróceme^jwolności narodowych-’---Postulatów zmian ustrojowych nie precyzowano licząc się z draźliwością Katarzyny II jako gwarantki, niewątpliwie chodziło jednak o zniesienie znienawidzonych reform sejmu_1776 r. i uchwycenie władzy przez działających wówczas jeszcze solidarnie: Branickiego, Szczęsnego Potockiego oraz ośrodek puławski wraz z ich sprzymierzeńcami (jak główny autor planu posłanego do Petersburga jesienią 1787 r. — hetman polny Seweryn Rzewuski) i adherentami. Mimo protekcji Potiomkina projekt ten, jak i nieco wcześniejsze i późniejsze propozycje tego typu, został przez Katarzynę II w zasadzie odrzucony. Niektóre jednak istotne elementy zostały przyjęte w rosyjskim kontrpro-jekcie przymierza przesłanym Stanisławowi Augustowi dopiero w czerwcu 1788 r.

Królewski projekt bowiem wzbudzał istotne zastrzeżenia w Petersburgu. Bezborodko zaopiniował, że jest on „niezgodny z naszymi zasadami, aby nie dopuścić opozycji do większej przewagi nad królem, ale również nie dawać królowi sposobów całkowitego upokorzenia opozycji’ i widział w nim dążność króla do powiększenia swojej władzy. Potiom-kin zaproponował, aby polski korpus posiłkowy składał się jedynie z 12 000 kawalerii narodowej, zwerbowanej przez „ludzi zaufanych”, a więc przez Branickiego i innych magnatów. „Ja teraz, jak i zawsze mówię — komentował Potiomkin projekt królewski — aby zapewnić królowi wszelkie wygody prywatnego życia, ale nie władzę. Już i teraz daleko go puścili”⁴¹. W rezultacie Katarzyna II w swoim kontrprojekcie przewidy- _? wała polski korpus posiłkowy na żołdzię rosyjskim, ^złożony^ z trzech , oddzielnie działających brygad po 4 000 ludzi, pod komendą Branickie-go, Szczęsnego POTockiego lTJcs. Stanisława Poniatowskiigd7~SqBśydIa "miały być płacone Police dopiero po wojnie, a więc me ułatwiłyby zamierzonego powiększenia wojska, pretensje do terytorialnych nabytków zostały uchylone, przede wszystkim zaś Katarzyna~~'II nfe~ ugodziła się ?, na jakiekolwiek' zmiany ustrojowe obstając przy swej^^arąhcjilirak- • tatów_1768-i 1775 r. Wcześnie J~żaT odrzuciła projekt konfederacji przed- *■ -sejmowej, twierdząc że konfederacja taka „mogłaby rozdrażnić znaczną część narodu”.

Stanisław August nie rezygnował jednak ze swych postulatów i w szczególności wskazywał na konieczność otworzenia perspektyw na pewne ulepszenia ustrojowe. Twarde bowiem stanięcie na gruncie niezmienności ustaw 1768 i 1775 r. zniechęciłoby dużą część tych, którzy gotowi byli popierać ideę przymierza. W tym względzie Katarzyna II była nieustępliwa, wyraziła natomiast zgodę na wypłacenie części subsydium w chwili podpisania traktatu i na jakieś bliżej nieokreślone nabytki terytorialne dla Polski. Król liczył jeszcze na osiągnięcie w ostatecznych rozmowach ze Stackelbergiem jakichś ustępstw, ale wobec protestu prus- , kiego cała sprawa uległa zawieszeniu, a wkrótce przestała w ogóle być aktualna. Najważniejszym jednak rezultatem dwuletnich zabiegów kró- ; lewskich była ^goda Katarzyny II na sejm skonfederowany i na uchwalenie przezeń zwiększenia wojśWT podatkóy.

Powściągliwa postawa Katarzyny II, balansowanie przez nią między królem a „narodem”, czyli magnacką opozycją, udaremniły Stanisławowi Augustowi plan zapanowania nad przyszłym sejmem za pomocą wcześniejszej konfederacji. Odkładanie wszystkiego do zwykłego sejmu (a więc do jesieni 1788 r.) spowodowało, że opinia publiczna oburzona była biernością króla, co oczywiście wyzyskiwała opozycja. „Powszechnie prawie zaczynają mówić, że król albo z niedbalstwa, albo z bojaźni, albo z jakiejkolwiek jeszcze gorszej przyczyny trzyma siebie i nas w nie-czynności i w niedołężności tego mizernego rządu, który nas bez sił i bez rezolucji żadnej wystawuje na igrzysko, i chciwość i afronta codzienne obcych” — stwierdzał sam Stanisław August 26 kwietnia 1788 r. w liście do posła polskiego w Petersburgu Debolego". Jeśli chodzi o sejmiki poselskie, to zalecenia dworu petersburskiego, wbrew radom Stac-kelberga, szły w kierunku niedrażnienia opozycji iustępmyania jej nie-mal we wszystkim, dzięki czemu wprowadziła ona do . izby poselskiej

⁴¹ Ib., s. 183-184.

⁴³ J. Michalski, Sejmiki poselskie 1788 roku, cz. 1, Przegl. Hist., 1960, t. 51, z. 1, s. 59.

629

i