Magazyn6
8001

272

BANKI

sztaiby złote. Przyjęto przytem naogół jako minimalną jednostkę sztabę wagi około 12 kg próby powyżej 900/1000. System ten obowiązywał w Anglji od r. 1925 do r. 1931 i przyjęty został we Francji w r. 1928.

Przy reformach walutowych w okresie powojennym wprowadzano najczęściej zasadę wymienialności biletów na dewizy, przy-czem statuty banków emisyjnych zawierają zwykle postanowienia, iż winny to być dewizy wymienialne ze swej strony na złoto. Podług brzmienia statutów wymiana odbywać się może wprawdzie na monety złote, sztaby złote lub dewizy, podług wyboru banku, faktycznie jednak banki wymieniają swe bilety na dewizy. W nielicznych tylko wypadkach przewidują statuty mniejszych banków emisyjnych wymienialność tylko na dewizy, z wyłączeniem wymienialności na złoto; zasada taka obowiązywała np. do r. 1931 w Banku Gdańskim, który miał obowiązek wymiany swych biletów na funty angielskie.

Głównym środkiem, zapomocą którego bank emisyjny oddziaływa na rozmiary kredytu wewnętrznego oraz stan rezerw kruszcowych jest operowanie stopą dyskontową. Zmiana stopy dyskontowej w warunkach całkowitej swobody międzynarodowej wymiany towarów i kapitałów oraz nieskrępowanych ruchów złota ma podwójne znaczenie. Z jednej strony oddziaływa na wewnętrzny rynek pieniężny, regulując popyt i podaż krótkoterminowych kapitałów oraz poziom cen, z drugiej — na kształtowanie się bilansu handlowego i płatniczego oraz ruchy złota.

Niezależnie od posługiwania się zmianami stopy dyskontowej regulują banki emisyjne nieraz rozmiary obiegu pieniężnego i kredytu w sposób bardziej bezpośredni jak np. przez tak zwaną „politykę operacyj na wolnym rynku“ (open market policy), stosowaną przedewszystkiem w krajach anglo-saskich. Polityka ta polega na tern, że w okresie nadmiernej płynności bank emisyjny ściąga z rynku środki przez sprzedaż posiadanych papierów procentowych, odwrotnie zaś w okresie ciasnoty na rynku — nabywa papiery, wtłaczając do obiegu nowe środki. Ten system korek tury obiegu i kredytu działa sprawnie na rynkach pieniężnych, obfitujących w krótkoterminowe kapitały i mniej zależnych od banku emisyjnego.

Natomiast na rynkach słabszych lub gorzej zorganizowanych bank emisyjny musi nieraz, dla uzupełnienia swej polityki dyskontowej lub nadania jej większego znaczenia, uciekać się do ograniczenia rozmiarów przyznanych kredytów, wprowadzając w sposób mniej lub bardziej mechaniczny restrykcje kredytowe.

b) Powojenne zmiany w stosunku do „klasycznej" działalności. Gospodarcze następstwa wojny światowej zmieniły zasadniczo układ stosunków na rynkach pieniężnych i podważyły w wielu punktach poprzednie „klasyczne** zasady działalności banków emisyjnych. Po kilkunastoletnim okresie inflacji wojennej i powojennej dopiero w latach 1924—1928 zakończone zostały w Europie procesy stabilizacji monetarnej, dając bankom emisyjnym podstawy powrotu do normalnej działalności. Jednak już po paru latach załamanie się światowej kon-junktury gospodarczej wywołało szereg nowych trudności, w wyniku których An-glja (w r. 1931), a po niej większość państw europejskich zawiesiła wymienialność biletów i odstąpiła od ustalonego po wojnie parytetu, wprowadzając równocześnie szereg daleko idących ograniczeń w wymianie towarowej i kapitałowej z innymi państwami. W ten sposób zniesione zostały warunki, w jakich mógł funkcjonować t. zw. automatyzm waluty złotej.

Możność oddziaływania przez bank emisyjny na rynek pieniężny zapomocą precyzyjnego mechanizmu stopy dyskontowej doznała znacznego ograniczenia zarówno ze względu na zmiany w sposobie dokonywania obrotów handlowych w obrębie poszczególnych państw, jak i przedewszystkiem ze względu na strukturalne zmiany w układzie bilansów płatniczych. Na tle zmniejszającej się podczas kryzysu zdolności kredytowej firm handlowych rozpowszechniło się dążenie do sprzedaży towarów za gotówkę i eliminowania weksli jako środków zapłaty. Równocześnie część dawniej udzielonych kredytów, mających uprzednio cechy lub pozory krótkoterminowych kredytów handlowych, uległa zamrożeniu — szczególnie w dziale kredytów rolniczych. Działalność kredytowa wielu banitów emisyjnych straciła w tych warunkach dawną główną cechę t. j. elastyczność. Zamiast oddziaływania na rynek zapomocą stopy dyskontowej uciekają się banki w coraz to