Magazyn6
6501

757

CZAPSKI HUTTEN HR. BOGDAN — CZARNOGÓRA

dwutomowe pamiętniki („Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego". Warszawa 1936 i „Sechzig Jahre Politik und Gesellschaft". Berlin 1936), w których z nadzwyczajną dokładnością i wielką szczerością opisał swą działalność publiczną. Pamiętniki te są istną kopalnią wiadomości do hi-storji wewnętrznej Niemiec i historji dyplomacji europejskiej w końcu XIX i początku XX wieku oraz do historji okupacji niemieckiej w Polsce w latach 1914—1918.

J. P.

Czarnogóra.

I. Struktura geograficzna. II. Historja i sprawy polityczne. 1. Dzieje do r. 1860.    2. Rządy Mikołaja I.

3. Dzieje po r. 1918.

I. Struktura geograficzna.

C., serb. Crna Góra, włoskie Monte-negro, dawne państewko na zach. wybrzeżu piw. Bałkańskiego, wciśnięte pomiędzy Dalmację, Hercegowinę, Serbję i Albanję, przed wojną europejską drobnym cyplem tylko dochodziło do wybrzeża Adrja-tyku, naturalny jego port Kotor (Cattaro) należał do Dalmacji. C. leży w niedostępnej części Alp Dynarskich, zbudowanych z wapieni trjasowych i kredowych, piaskowców i łupków. Zachodnia strefa C. stanowi rozległą wyżynę krasową z olbrzymiem po-ljem, którego najniższą część wypełnia jez. Skutari (Skadar). W miejscach występowania łupków są lasy i łąki. We wschodniej części C. zjawiają się skały starsze, paleozoiczne, poprzecinane żyłami skał wulkanicznych. Odwodnienie skierowane głównie na pin. do Dunaju. Jedynie Moraća, zbierająca wody z płd. części kraju odprowadza je do jez. Skutari. Na wybrzeżu klimat śródziemnomorski, wewnątrz kraju lądowy, minimum —IS°C. Opady duże do 3 000 mm, lecz wobec przepuszczalnego podłoża panuje brak wody. W strefie łupków lasy bukowe i dębowe, uprawa roli. Hodowane są: jabłonie, grusze, śliwy, orzechy, tytoń, kukurydza, winorośl, żyto, kartofle. W strefie przybrzeżnej: figi, oliwki, winorośl. Rozwinięte pasterstwo owiec i kóz. Wywóz: serów, skór, wełny, ryb, tytoniu, garbników. Jedyna linja kolejowa od portu Bar (Antivari) do Podgoricy. Mieszkańcy, należący do kościoła wschodniego (199 857 osób w r. 1921), wojowniczy pasterze zmieszani są mocno z Albańczyka-mi- Główne miasto Cetynja. Od 1929 r. stanowi C. część ban. Zetskiej.

Kob.

II. Historja i sprawy polityczne.

1. Dzieje do r. 1860. Obszar późniejszej C., zwany w średniowieczu Zetą (pierwotnie Diokletia), stanowi w XIII w. część składową państwa serbskiego, cieszącą się pewną odrębnością, jako secundogenitura władców serbskich z rodu Nemanji. Zrazu przeważnie katolicka, Zeta staje się prawosławna po usamodzielnieniu się Cerkwi serbskiej. Obejmuje wówczas obszar znacznie większy, niż C. w granicach 1913 r., sięgając m. in. na płd. daleko wgłąb obecnej Albanji (po Drin), a miasto Skadar (Scutari-Shko-dra) jest ogniskiem cywilizacji serbskiej i czas jakiś w XV w. stolicą Zety. Po upadku rodu Nemanji rządzą Zetą jako „gospo-dari“ władcy z rodu Balśiciów, a następnie do pierwszych lat XVI w. ród Crnojeviciów, których ostatni przedstawiciel, Stanisza-Skenderbeg, zm. ok. 1528 r., przyjął Islam. W C. powstaje za Jerzego Crnojevicia (1490—6) pierwsza drukarnia serbska (w Obodzie). Od końca XIV w. nadmorskie grody Zety i Skadar opanowuje Wenecja. Po śmierci ostatniego Crnojevicia C. podlega Turkom, których zwierzchność jednak nad niedostępnemi górami C. („Brda", nazwa „Montenegro" pojawia się z końcem XV w. ) pozostaje raczej nominalna. Poszczególne szczepy („plemena") czarnogórskie rządzą się same, uznając jedynie nad sobą władzę duchowną metropolity cetyń-skiego. Również władza zwierzchnia Wenecji od końca XVII w., nie sięga głębiej. Czarnogórcy wiele razy zadawali klęski Turkom i ci, by wkońcu utwierdzić swą władzę w kraju, rozpoczęli rodzaj pokojowej penetracji, szerząc Islam wśród pogranicznych szczepów. Z końcem XVII w. duża część C. była już sturczona i wówczas, z pocz. XVIII w., patrjoci czarnogórscy pod przewodnictwem „władyki" (biskupa), Daniły Petrovicia z bractwa Njegośów, wytępili poturczeńców. Fakt ten wzmocnił poczucie łączności prawosławnych Czarnogór -ców, a poczucie to szerzyli stale metropolici, wybierani odtąd wyłącznie z pośród Petroviciów-Njego§ów, zwolna skupiający w swem ręku i pewną świecką władzę. Od tego czasu datują się również związki Czar-