Magazyn66301

159

KOALICJA

grom. Wypowiedzenie wojny nastąpiło dn. 27. VIII. 1916 r.

Małe stosunkowo znaczenie miało przyłączenie się do państw koalicyjnych Grecji. Stanowisko Grecji było od początku bardzo trudne. Wielkie obawy budziła u Greków Rosja, dążąca do zawładnięcia Konstantynopolem, państwa zachodnie zaś nie mogły zapewnić Grecji takich korzyści, któreby mogły przeważyć ryzyko wojny i ewentualność opanowania Bosforu przez Rosję. To też król Konstantyn pragnął zachować zbrojną neutralność, czemu przeciwstawił się znany polityk kreteński Wenizelos, który przy pomocy wojsk francuskich i angielskich zmusił króla Konstantyna do opuszczenia kraju dn. 12. VI. 1917 r., a mianowany premje-rem dn. 26. Vl. tegoż jeszcze dnia zerwał w imieniu Grecji stosunki dyplomatyczne z Niemcami i ich sojusznikami.

Największe znaczenie i największy wpływ na losy wojny miało stanowisko Stanów Zjednoczonych. Zaznaczyły one odrazu swą neutralność, aby móc w odpowiedniej chwili zapośredniczyć w zawarciu pokoju. Ten sens miała odezwa prezydenta Wilsona, wydana dn. 19. VIII. 1914 r. do narodu amerykańskiego, a wzywająca go do zachowania neutralności i bezstronności. Myśl tę prezydent Wilson wyraźniej jeszcze sprecyzował dn. 8. XII. tego roku na posiedzeniu kongresu, wyrażając nadzieję, że Stanom Zjednoczonym danem będzie realizować pokój w świecie. Rząd St. Zjednoczonych dążył niewątpliwie do zachowania neutralności, która bez ryzyka i bez strat dawała Stanom ogromne zyski z wielkich dostaw dla stron walczących. Rozpoczęcie wszakże przez Niemcy wojny łodziami podwodnemi groziło katastrofalnemi stratami dla przemysłu i dla handlu amerykańskiego. Względy gospodarcze w połączeniu z idealizmem prezydenta Wilsona doprowadziły wnet po ogłoszeniu wojny łodziami podwodnemi przez Niemcy (31. I. 1917 r.) do zerwania z niemi przez St. Zjednoczone stosunków dyplomatycznych (3. II.). Gdy Niemcy, zgodnie ze swemi zapowiedziami, rozpoczęli torpedowanie statków amerykańskich, co odrazu wywołało przykre konsekwencje gospodarcze, Stany Zjednoczone wypowiedziały dn. 6. IV. 1917 roku wojnę Niemcom, zapowiadając, że nie ograniczą się do wojny morskiej, lecz wezmą udział w wojnie lądowej na terenie Europy.

Wmieszanie się St. Zjednoczonych do wojny pociągnęło za sobą wystąpienie większości republik amerykańskich, w ten czy w inny sposób związanych ze Stanami lub też od nich uzależnionych. Najpierw wystąpiły w kwietniu 1917 r. Kuba, Panama i Boliwja, następnie w lecie Guatemala, Honduras i Costarica, wreszcie jesienią Brazylja, Peru, Urugwaj i Ekwador.

W niedługim czasie po przystąpieniu St. Zjednoczonych do wojny odpadła od koalicji Rosja, sojusznik, który pod względem militarnym całkowicie zawiódł pokładane w nim nadzieje, pod względem politycznym zaś był od samego początku bardzo niepewny. Rosja nie chciała i nie mogła w wojnie przeciwko Niemcom udzielić państwom zachodnim takiej pomocy, na jaką one, a przede-wszystkiem Francja, liczyły. Główny wysiłek wojskowy Rosji zwrócony był w kierunku zdobyczy wschodnio-galicyjskich i Konstantynopola, nie zaś przeciwko Niemcom. Zresztą wyposażenie armji w sprzęt wojenny było najzupełniej niewystarczające, a stan moralny armji i poziom fachowy korpusu oficerskiego i generalicji pozostawiał bardzo dużo do życzenia. Od chwili mobilizacji i rozpoczęcia działań wojennych zaznaczyła się (zwłaszcza w sferach rządowych i dworskich), silna opozycja przeciwko wojnie, a w miarę niepowodzeń rosyjskich opozycja ta zyskiwała coraz bardziej na znaczeniu. Tajne zabiegi o pokój odrębny z Niemcami rozpoczęły się już w marcu 1915 r.; ponowione zostały w końcu tego roku w związku z niemieckiemi propozycjami pokojowemi (propozycje poufne ks. Eu-lenburga, w. księcia Ernesta heskiego, misja księżniczki Wasilczykow, listopad i grudzień 1915 r.). Po objęciu rządów przez Stiirmera w lutym 1916 r. widoki na pokój odrębny jeszcze się wzmogły, a mianowany we wrześniu ministrem spraw wewnętrznych Protopopow podjął nawet tajne układy z agentami niemieckimi w Sztokholmie i w Petersburgu. Obalenie caratu w marcu 1917 r. na chwilę przerwało te zakulisowe zabiegi z powodu dojścia do władzy żywiołów liberalno-mieszczańskich, pozostających pod wpływami angielskiemi i francuskiemi. Już jednak przewrót bolszewicki (7. XI. 1917 r.) usunął Rosję z szeregów państw koalicji. Dn. 5. XII. 1917 r. bolszewicy zawarli w Brześciu Litewskim rozejm tymczasowy z Niemcami i ich sojusznikami, 15 te-