Magazyn67001

166

KOALICJA I PRAWO KOALICJI

Powstanie tych potężnych organizacji pracodawców wpłynęło na dalszą zmianę układu sił między kapitałem i pracą. Stanęły teraz naprzeciw siebie organizacje pracodawców i pracobiorców, obie wyposażone w monopol, pierwsze — popytu na pracę, drugie — podaży na nią. Myśl t. zw. „wspólnego stołu" musiała być konsekwencją takiego stanu rzeczy i stąd zrodziły się organizacje mieszane, grupujące przedstawicieli obu stron. Formy ich są różne: wspólnoty pracy (Arbeitsgemeinschaft), rady zakładowe, komisje porozumiewawcze i t. p., o mniej lub więcej spoistych i trwałych więzach organizacyjnych. Najtypow-szym przykładem był zawarty 15 listopada 1918 r. układ tworzący Centralną wspólnotę pracy przemysłowych i rzemieślniczych pracodawców i pracowników Niemiec, powołaną dla ratowania gospodarstwa niemieckiego po przegranej wojnie.

Organizacje te mają na celu nietylko łagodzenie konfliktów (co oczywiście nie zawsze im się udaje i istnienie ich nie wyklucza bynajmniej ostrych form walk klasowych np. strajków), ale także czuwanie nad temi wszystkiemi sprawami, gdzie interesy stron są zbieżne, jak np.: zapewnienie normalnego biegu gospodarstwa, zapobieganie kryzysom, ochrona przed zbyt dotkliwemi obciążeniami produkcji, ochrona celna, możliwości zbytu, rentowność i inn. — Porozumienia takie wymagają dużo dobrej woli z obu stron; związki zawodowe wznieść się muszą ponad interesy partykularne, pracodawcy zaś zrezygnować z roli wyłącznego gospodarza. Stwierdzić tu należy, że niektórzy teoretycy przywiązywali zbyt daleko idące nadzieje do tego rodzaju instytucyj widząc w nich niezawodny instrument pokoju społecznego i koniec walk klasowych (B r e n t a n o).

Taka organizacja gospodarcza zbliżona jest do ustroju korporacyjnego; brak tu tylko nadzoru, ingerencji i sankcji państwa. Nie da się zaprzeczyć, że w tym kierunku idzie ewolucja koalicyj nietylko w państwach t. zw. totalnych, ale i w demokratycznych. Tylko, że organizacje takie, jak zaznaczyli' my na wstępie, nie są koalicjami w dotychczasowem tego słowa znaczeniu, rozpoczynają natomiast nową erę w hi-storji form społeczno-gospodarczych. Niema zaś żadnej racji aby dwa tak różne twory nazywać tern samem mianem.

4. Rozwój prawa koalicji, a) Okres zakazów. Państwa, w których robotnicy zaczęli się organizować, a więc przedewszystkiem Anglja, Francja i Niemcy, odnosiły się do nowego ruchu wrogo. Powody były w pierwszym rzędzie politycznej natury. Podnoszono niebezpieczeństwo masowych ruchów elementu ciemnego, biednego i niezadowolonego. Nie mało przyczyniła się do tego rewolucja francuska, której świeży przykład odstraszał. Wywołała ona dwojaką reakcję: w samej Francji już w r. 1791 (loi Le Chapelier) zakazano związków zawodowych w imię wolności osobistej jednostki i niechęci do wszelkich organizacyj mogących przypominać krępujące tę wolność znienawidzone cechy i korporacje ancien regime’\x; w Anglji zakazano związków w dużej mierze pod wpływem wypadków rewolucyjnych we Francji, oraz zamieszek w Irlandji, uważając wszelkie zmowy robotnicze za bunt godzący w interes państwa, i mogący zakłócić spokój i porządek publiczny. Nadto, wobec rozpowszechnienia się poglądów liberalnych w polityce gospodarczej, uznawano niedopuszczalność stawiania między pracodawcą a pracownikiem jakiejkolwiek organizacji pośredniej, gdy „proces gospodarczy ma polegać wyłącznie na odosobnionej działalności jednostek".

Jeśli nie brać pod uwagę zakazów koalicyj wymierzonych już we wczesnem sred niowieczu przeciwko czeladnikom cechowym (postanowienia Reichstagu w Worms z r. 1231), nowoczesne ustawodawstwo skierowane przeciwko koalicjom datuje się od końca XVIII wieku. W Anglji wydane zostały ustawy z lat 1799 i 1800 zabraniające wszelkiego rodzaju zmów; w Niemczech potwierdzane były zakazy datujące się od 1731 roku w latach 1764, 1772, nadto w Prusach w 1789 r. Pruskie prawo przemysłowe z r. 1845 zabraniało koalicji pracodawców i pracowników, austrjackie z r. 1859 — koalicji pracowników. We Francji kodeks karny pierwszego cesarstwa, w art. 414—416 zakazywał wyraźnie koalicyj robotniczych. Wprowadzona w r. 1848 swoboda koalicji cofnięta została w r. 1851.

b) Okres znoszenia zakazów. Zakaz koa licji -zniosła pierwsza, w r. 1824 Anglja. Faktycznej wolności nie uzyskały jednak przez to organizacje robotnicze, głównie dlatego, że orzecznictwo sądowe uważało wszelkie zmowy za akcję skierowaną przeciwko