NDIGCZAS0034762524

10 Walery Goetel.

Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański.

1. Spory graniczne w Tatrach Spiskich. Istnieją w niektórych okolicach na zetknięciu się państw ogniska zapalne, źródła odnawiających się wiecznie granicznych konfliktów. O trwałości tych ognisk decydują różne czynniki, niewątpliwie jednak najdłużej trwają spory graniczne tam, gdzie uzasadnione są one geograficznem położeniem i wynikającemi z niego nieodmiennemi ekonomicznemi prawami. I dlatego to szczególniej w górach, gdzie sytuacja geograficzna wybitniej jak gdziekolwiek decyduje o życiu gospodarczem człowieka, silniej wpływa na przebieg granic państwowych i żywiej oddziaływuje na psychikę społeczeństw, wytwarzają się konflikty graniczne, trwające nieraz wieki całe.

Znane są takie spory graniczne, istniejące w Pirenejach między Francją a Hiszpanją i regulowane od dawnych, dawnych czasów przez rozmaite komisje i traktaty, znane takie zatargi i układy ze wszystkich niemal granic górskich europejskich krajów (Francja — Włochy, Szwajcarja — Włochy, Niemcy — Mustrja i t. d.

W Polsce terenem, stworzonym jakby do wywołania granicznych konfliktów, są Tatry, i to przedewszystkiem w części ich wschodniej, spiskiej. Jest rzeczą znamienną i stanowiącą o trwałości spiskiego sporu granicznego, że wielkie doliny Tatr Spiskich, otwarte ku północy, jak dolina Jaworowa i Białej Wody, uchodzą nad wody rzeki Białki, toczącej swe wody do Dunajca a z nim do zlewiska Bałtyckiego Morza, natomiast są zupełnie odcięte najwyższym grzbietem Tatr od południa. Stąd wynika trwały geograficzny, gospodarczy i komunikacyjny związek tych dolin, a wraz z niemi całego Spiskiego Zamagórza z Polskiem Podhalem, stąd też państwo węgierskie, jako były właściciel północnych dolin Tatr Spiskich i Zamagórza Spiskiego, posiadało w tych okolicach sztuczny przyczepek do swych posiadłości, naturalnie niczem z terytorjum państwa nie związany.

1 z tych to przyrodzonych przyczyn wynikł fakt, że teren Tatr Spiskich był widownią zatargów o granicę już od XVI wieku. Dla załatwienia tych sporów zwoływano wielokrotnie w ciągu wieków komisje polsko - węgierskie, które jednak podobnie, jak słynne komisje hiszpańsko - francuskie w Pirenejach, nie odnosiły skutku.

Ostatniem przed wojną ogniwem w łańcuchu tych sporów, na zmniejszonym już co prawda silnie na naszą niekorzyść terenie, był spór o Morskie Oko. Spór ten o kilkaset morgów nagich skał i dwa jeziora tatrzańskie