page0068

62 DEFINIOYA I EPOKI FILOZOFII GRECKIEJ.

pójść ta epoka trzecia? Czy do Justyniana? Byłaby za długą. A potem należy się liczyć z największym wypadkiem dziejowym, boć wiadomo powszechnie, że historya ludzkości rozpadła się na dwie połowy przez narodzenie Chrystusa Pana. Wypadek to taki nadzwyczajny, że nawet ci co nie wierzą, datują od niego nową erę. Trudno rzeczywiście zaprzeczyć prawdzie oczywistej, jako wystąpienie Zbawiciela wywarło wpływ nieobliczony na dalszy rozwój świata starożytnego. Jeżeli w historyi politycznej i społecznej jest to widocznem, był jeszcze daleko większym wpływ chrześciaństwa na rozwój umysłowy narodów, zwłaszcza w naukach moralnych i filozoficznych. Musiało wystąpienie Chrystusa Pana pozostawić ślad potężny na starożytnem myśleniu. Chrystus przez wyznawców swoich był uważany nie tylko za najdoskonalszy wzór cnót wszelakich, łecz także za największe objawienie ducha, za najwyższą prawdę. Zaraz pierwsi pisarze chrześciańscy tłumacza poganom , że Chrystus jest drogą, prawdą i życiem, a musiały słowa te być często powtarzane i dobrze znane, skoro Celsus w II. wieku ie przedrzeźnia. C hrześcianie od razu zrozumieli, że nie tylko życie domowe i publiczne, lecz także filozofia powinna uledz zupelnćj przemianie. Takie zadanie Paweł św. postawił wiernym, gdy każe wszystko odnawiać w Chrystusie, omnia instaurare in Chrisło. Ta wielka instauracya musiała przedewszystkiem dokonać się na polu filozofii, gdzie najwyższe złożone są zagadki umysłowe. Od prawdziwego ich rozwiązania zależał nie tylko los narodów, lecz jeszcze bardziej los wieczysty jednostek. Jest zatem z góry prawdopodobnem, że wystąpienie Chrystusa musiało nie tylko całe życie dnehowe starożytnych ludów, lecz także historya greckićj filozofii przedzielić na dwie niepodobne do siebie połowy. Ale nie wolno poprzestać na samem przypuszczeniu, należy je stwierdzić przez historyczną indukcyą.

W dziejach greckićj filozofii to nasamprzód uderza, że przed narodzeniem Chrystusa już wszystkie systemy oryginalne były gotowe, po nich nie zjawia się żaden system nowy. Nie polega to zdanie na jakiemś sztucznćm ugrupowaniu utworów literackich, lecz na niewątpliwym fakcie. Każdy wie, że ostatniemi wysiłkami nibyto oryginalnemi greckiego myślenia były Stoicyzm i Epikureizm, a te należą do III. wieku przed Chr.; obok nich trwały dalćj główne systemy dawniejsze Akademia i Perypate-tyzm. W I. wieku przed Chr. cztery te szkoły, jak wiemy z Cycc-

http://rcin.org.pl