page0158

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

-owicz, Janacz-ek, Janacz-yk, Jancz-ak, Jancz-ek, Jancz-el, Jancz-owicz, Jancz--uk, fancz-ur, Jancz-us, Jancz-yk, Jancz-yszyn, Janecz-ek, Janecz-ka, Janecz-ko, Janiacz-yk, Janicz-ek, Janicz-ewski, Janicz-ko, Jańcz-ek, Jańcz-yk, fańcz-uk, Janc-on,    Janc-oń,    Janc-ewicz, Janol-ewicz, Janul-ewicz, Janul-owicz,

-yszyn, Janot-ka, Janoc-in, Janoc-iński, Janocz-ek, fanuc-ik, Janucz-ek, nucz-ewski, Janucz-owski, Jand-al, Jand-as, Jand- -ek, Jand-el, Jand-ula, Jand-ys, Jand-us, Jandz-ik, Jandz-iński, Janar-ek, Janor-ski, Janiur-ek. Nazwisk posiadających dwa przyrostki antroponimiczne jest dużo. Częste używanie tych form doprowadziło niekiedy do zatarcia się granicy między pierwszym a drugim przyrostkiem i całość po podstawowym imieniu traktuje się jako jeden przyrostek. Dotyczy to zwłaszcza zakończeń typu -czak, -czyk, -czuk, -iszek, -oszek. Powstały przyrostki złożone. Dziś nie wiadomo, czy Janeczko pochodzi bezpośrednio od Janek, czy od Jan, a Janiszek od Janisz czy od Jan. Wśród nazwisk dawne imiona skrócone są bardzo licznie reprezentowane. Wiele nazwisk z tej grupy ma bardzo licznych nosicieli. Tak np. nazwiska Pawlak używa obecnie w Polsce 43 556 osób, Antczak — 12 409 osób, Urbańczyk — 9316.

Odapelatywne nazwiska stanowią dużą część tej kategorii nazewniczej. Nazwą osobową mógł stać się niemal każdy apelatyw, który miał znaczenie leksykalne. Nie przechodziły do kategorii nazw osobowych tylko apelatywy będące jedynie wyrazami funkcyjnymi, gramatycznymi w systemie języka. Nie ma wśród nazw osobowych dawnych przyimków, spójników, partykuł. Bardzo rzadko w funkcji nazw osobowych występują osobowe formy czasowników. Są co prawda nazwiska typu Niewiem, ale są to przypadki odosobnione. Liczniej występują w funkcji nazw osobowych czasowniki w formie rozkaźnika, np. Czekaj, Witaj. Oczywiście formacje czasownikowe przechodząc do kategorii nazw osobowych stawały się rzeczownikami i wchodziły w paradygmaty rzeczownikowe. Odapelatywne nazwy osobowe mogą być słowotwórczo równe apelatywom, ale mogły też otrzymywać sufiksy antroponimiczne, takie same, jakie mają nazwy osobowe pochodne od imion.

Wśród współczesnych nazwisk odapelatywnych można wydzielić dwie grupy: dawne przezwiska oraz dawne nazwy zawodów. Przezwiska charakteryzowały człowieka, uwypuklały jakieś jego specyficzne cechy, np. to, że był mały czy silny. Nazwano kogoś Bykiem, bo był silny jak byk, bo wyglądem przypominał byka. Podnietą do tworzenia nazw osobowych był więc sam człowiek, jego budowa fizyczna, wygląd, cechy charakteru, sposób zachowania się. Wśród nazwisk zachowały się wyrazy określające wszystkie części ciała, od włosów aż po stopy, a także organy

154