page0178

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

z końca XVI w., mówiącym o książęcym rodzie Piastów: Ex Regia Piastorum stirpe (por. Hertel 1980, tam też literatura). Liczba mnoga w powyższym zapisie dowodzi odniesienia nazwy do zbiorowości.

Pierwszy zapis odnoszący się do Jagiellonów jako do (rodziny — rodu) pochodzi od Decjusza: De Jagellonum familia liber II, wydane u Wietora w 1521 r.

W tekstach polskich XVI w. (zapisy z kartoteki nazw własnych „Słownika polszczyzny XVI wieku") ród panujący określany był jako pokolenie Jagielłowe (Z pokolenia Iagellowegó), dom Jagiełłów (nadania domu Ia-gellowego, Wladzislaw, krolewic Polski, syn Iagiełłow, ale też rod Iagiełłow, Piastowej także i Jagiełowej krwie, która panowała nam i przodkom naszem). U Stryjkowskiego (XVI w.) znajdujemy formy patronimiczne Jagiełłowicz, np. Władysław III Jagiełłowicz (Reczek 1984).

Słownik Lindego (1807-1814) przekazuje następujące wiadomości dotyczące Jagiełły i form derywowanych: „Zmiękczmy to imię, i na kształt cudzoziemskich, powiększmy je końcową głoską n pisząc i mówiąc podług dobrego dawniejszych ksiąg zwyczaju Jagiellon, gen. Jagiellona, skąd dobrze wypłynie przymiotnik Jagielloński”. Nie są zaświadczeni w „Słowniku" ani Jagiellonowie, ani Piastowie (jest Piast, piastowy, piastowski), ani Wazowie. Dopiero w Słowniku tzw. wileńskim (1861) znajdujemy nazwy dynastyczne: Piastowie i Jagiellonowie.

Ród, dom Jagiełłów, pokolenie Jagielłowe, pod wpływem form łacińskich (świadectwo popularności tych form znajdujemy u O. Kopczyńskiego, propagatora zlatynizowanej formy Jagiełloń) przekształciły się w dom Jagiełlonów, dynastię Jagiellońską lub Jagiellonów. Jedynie formy pochodne od Jagiełły otrzymały podstawę zlatynizowaną (od Piasta — Piastowie, od Wazy — Wazowie). Brak form rodowych, dynastycznych u Lindego, przy bogactwie informacji tyczących się innych form pochodnych od nazw założycieli rodów Piasta i Jagiełły, świadczy, że na przełomie XVIII i XIX w. nie były one w ogólniejszym odbiorze rozpowszechnione.

Można sądzić, że nazwy dynastyczne pojawiły się w wyniku porządkowania wiedzy historycznej. Stworzono nazwy dynastii od nazwy protoplasty rodu. Powstały one na wzór struktury nazwisk ugruntowanych w świadomości, a więc wtedy, gdy nazwiska w liczbie mnogiej określały zbiorowo: c rodzinną lub rodową i kiedy ugruntowane było poczucie dziedziczności. Wtedy można było określać potomków, cały ród wspólną nazwą pochodzącą od praojca. Pogląd H. Łowmiariskiego o pojawieniu się form dynastycznych w postaci polskiej dopiero u Naruszewicza wydaje się słuszny.

174