page0432

426 UCZNIOWIE SOKRATESA.

większem nieszczęściem cierpienie, każe mędrcowi szukać jak najwięcej przyjemności, a jak najstaranniej unikać cierpień¹). Ażeby zaś osięgnąć to drugie, należy zerwać z wszystkiem, coby mogło w następstwie kiedyś sprowadzić jaką nieprzyjemność, a prze-dewszystkiem z każdym obowiązkiem i poświeceniem. Zatem przyjaźń i miłość, które być nie mogą bez cierpień, dla Teodora nie istnieją. Są to słowa próżne, zgubne illuzye, bo między głupimi przyjaźni nie ma (oni tylko do czasu łączą się dla jakiegoś interesu), a pomiędzy mądrymi jest ona nie potrzebna, skoro doskonale sami sobie wystarczają. Człowiek dzielny i mądry (powiada Teodor), nie powinien poświęcać się dla ojczyzny, bo i z jakićj racyi miałby narażać spokój swój i szczęście dla głupich, z których przeważnie każda społeczność złożona ? Wszak jego ojczyzną świat cały, a w nim może robić, co żywnie mu się podoba; prawa ludzkie jego nie obowiązują. Może kraść, cudzołożyć, obdzierać świątynie, jeżeli to za korzystne uważa, bo żadna z tych rzeczy nie jest z istoty swojej złą, lecz taką się stawa przez pewne ogólne pojęcia, wymyślone dia powstrzymywania ludzi nierozsądnych²). Jeżeli zaś w etyce podkopywał Teodor za przykładem swoich mistrzów każdą zdrową zasadę moralności, to w szczególny sposób usiłował zniszczyć religią i »wszelkim sposobem wyrugować wiarę w bogów« ³). Napisał nawet książkę osobną »o bogach*, z którćj późnićj Epikur nie mało sobie przyswoił⁴). Zobaczymy zresztą, że nauka tego materyalisty w części swój etycznój, jest tylko odświeżonym Hedonizmem.

To, co często się zdarza, że zasady skrajne przechodzą jedna w drugą, choć w rażącem zostają przeciwieństwie do swego pierwszego założenia, także w szkole cyrenejskiój powtórzyło się, gdy Hegezyasz »namawiający do śmierci* (zstat^ayar:;) przerobił Hedonizm w Pessymizm. Podobnież jak w naszych czasach, gruby, używający, a tak optymistycznie usposobiony materyalizm, zrodził teorye pessymistyczne Schopenhauera i Hartmanna, także Hegezyasz, o wiele wieków wyprzedziwszy swoich nie-

') Diog. Laert. U. 8. §. 98.

²) Diog. Laert II. 8. §. 99 i nast. Seuec. de benej. VII. 7. §. 1. Epiph. Expos. fid. III. 24.

³)    Tamże II. 8. §. 97.

*) Tamże.

http://rcin.org.pl