40
gdy w uczuciową duszy wkroczy tajnią? Wówczas, jakby zapominając, zarzekając się pióra swego dzielności, miękką kobiecą ręką najsubtelniejsze włókna z ostatnich serca kryjówek powoli wyciąga, delikatnie rozwija, dzieli i znów splata.....
O, prześliczna to rzecz, taki talent! Wielkato władza, wielki dar nieba! a jednak i na mego nastawano! Któż dawnićj nie słyszał, iż pani Stael zawiła, niezrozumiała, iż nieznajomy utworzyła język, którego sama zapewne nic rozumió?.... Bo czyliż jest lub było co na świecie, czemuby ten lub ów nie zaprzeczył?
Są tacy, co wszystko chcą sądzić, wyrokować o wszystkiem, ale czy są tacy, coby rozumieli wszystko?.... Newton kwadraturę hyperbolu odgadł, prawa attrakcyi wytłumaczył, ale czy odgadłby, czyby wytłumaczył serce matki gdy do niego po raz pierwszy swe dziecię tuli? W tem sercu jest wówczas cały świat poezyi, jak w Newtona głowie cały świat był pojęcia; ale te dwa światy innemi kręgami lecąc, nigdy się nie spotkały, nigdy me spotkają z sobą.
Równ.e jest trudno rozumióć nad, jak pod sobą. Szlachetny i wzniosły umysł najczęścićj nie rozumie obiudy i podłości; matematyk nie rozumió poety, jak poeta wszelkiój rachuby. Rozum w tym względzie może być do wzroku porównany, może się wzrokiem duszy nazywać. W miarę odległości przedmiotu mdlę go spostrzega, w końcu go nie spostrzega wcale; czy to z góry w dół, czy z dołu w górę nań patrzy, czy tylko w inną zwrócony stronę. I dlatego krytyka bezstronna, każdą rzecz w rzetelnćm jój świetle przedstawiająca, krytyka prawdziwa, dająca miarę wartości każdego dzieła, tak trudna, tak rzadka!
Czytałam przed kilką laty literacki rozbiór rozmaitych w kraju naszym wyszły eh romansów i powieści. Krjtyk je uważa wyłącznie pod względem obyczajowym, i o tyle im wartości przyznaje, o ile tnkiemiż celują obrazami, omijając i jakby nie domyślając się, iż powieść może mieć innego jeszcze rzędu zalety. Sąd ten, nie uwłaczając bynajmniej tylu uczuciowym romansom, (jakoto Nowa Heloiza J J. Roussa, i pełno innych) które jak przed, tak i po krytyka naszego wyioku niemniej słynnemi bądą, dowmdł tylko, iż kraj uczuć jest mu nieznanym krajem, że języka ich nie rozumie.