WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH209 I

193

powtórzyło sie i w Ameryce. Jeżeli widok obrzarów dorzeczy tak olbrzymich strumieni jak Mississipi, rzeka Amazonek i La Pta a na karcie obecnie poczuciem nieobliczonćj wielkości kulturowej nas upa-a, jeżeli w duchu widzimy ich wody obciążonemi głęboko okręgami pokryte, ich brzegi miastami wyścielone i gęsto zaludnione, to nasze własne dzieje dają nam tę naukę, że wielkie strumienie dopiero w średnich wiekach powstawanie fniast wspierać zaczęły i obecne znaczenie swoje dopiero po zdobyciu siły pary osięgły. Wprawdzie i w starożytności wytworzyły wielkie strumienie wielkie kulturow^Te światy, jak np. Nil i pokrewne mu rzeki Mezopotamii. Lecz w obu razach służyły one głównie do zraszania łanów w krajach suchych. Sprzyjająca pora deszczowa byłaby mogła brak Eufratu i Tygru zastąpić a nawet i wody Nilu, z wyjątkiem jego szlamu ■ Krajowcy Ameryki byli jednak za nadto w tyle, aby ich wspaniałe rzeczne sieci mogły były rozwinąć swoją działalność jako krzewiciele kultury. Szerokie i głębokie rzeki stanowią raczćj zapory i tamy dla młodociannych społeczności zaczątków, tak jak za czasów Cezara; eszcze Ren oddzielaj Keltów od Germanów i dzielił ich rzeczywiście. Dla myśliwego, płynącego w wątłem czółnie z kory, milszym jest strumyk mały i spokojny; jako prąd rybny przedstawia on dla niego nawet tę jeszcze wygodę, że przez zatrucie w nim wody łatwiej swą zdobycz opanować jest w stanie. Ztąd to pochodzi, że istnienie rzeki Mississipi nie odznaczyło się wcale żadnym, a rzeki Amazonek nieznacznym tylko wpływem na uobyczajenie dzikich ludów.

To samo da się powiedzieć o znanym wielkim łańcuchu olbrzymich jezior lądowych w północnej Ameryce; myśliwskie bowiem ludy, zamieszkujące ich brzegi, nie były w niczem wyższe od innych. Żeglarskiej zręczności nie możemy się nigdzie indziej również spodziewać nad wodami lądowemi. W Azyi np. nie podziałały ani jezioro Bulchaskie, lub Bajkalskie i Aralskie, ani nawmt morze kaspijskie pobudzająco na uzdolnienie nadbrzeżnych mieszkańców do żeglugi. Wszak do niedawna jeszcze a nawet i dotąd, wszędzie tam gdzie Anglicy już lepszych wzorów nie zaprowadzili, znajdujemy na jeziorach alpejskich statki budowy najlichszej . najnieodpowiedniejszój, sprzeciwiające się od tysięcy lat wszelkiemu ulepszeniu. Nie nad rzekami przeto, a tym mniej nad jeziorami, lecz nad brzegami morza musimy zatśm szukać jedynie ludów, łączących kraje z krajami, i ztąd to ma w dziejach kultury właśnie większe niż gdzie indziśj znaczenie owe hasło eleuzyjskich mysteryj: Nad morze, nad morze, wy mystowie!

Etnologia.

13

http://rcin.org.pl