235
Oczyśćcie się. umyjcie* oddalcie wasze myśli występne z przed mojego oblicza, rozstańcie się z waszemi nieprawościami, ćwiczcie się w uczynkach dobrych, dążcie do sprawiedliwości, wspomagaj cie uściśnionych, oddajcie sierotom co im się należy i opiekujcie cię wdowami. A wtedy przyjdźcie do mnie wezwać mie. mów; pan. A choćby wasze grzechy były szkarłatem, zabłysną białe jak śnieg, i choćby płonęły purpurą, zblędną jak runo owcv.“
Wreszcie już Samuelowi włożono te słowa w usta, że Jahwe większe ma upodobanie w posłuszeństwie aniżeli w ofierze ). Że ostatnie nie wiąże wcale boga, niby rodzaj zobopólnego układu niejako, prorok wyraźnie zapowiada i zbija tern wszelkie przypuszczenie, jakoby jakikolwiekbądz obrząd najmniejszy przymus na bożka wolę wywrzeć zdołał. Skoro tylko wewnętrzne moralne oczyszczenie i usunięcie społecznych wad jako przykazanie boskie postawionćm zostanie, musi się dziedzina etyczna zlać w jedno z religijną. Jeżeli sprawiedliwe i cne postępowanie ma być edynem wyrazem czci oddawanej najwyższej istocie, wtedy wielbiąc wolą boga człowiek, świadomie czy nieświadomie, dąży do nadania wyższej wartości swemu własnemu żywotowi przez spełnienie wyższych obowiązków.
Również i wyobrażenie boga pozbywa się u nich coraz bardziej swej grubej, zmysłowśj szaty. Jeżeli Jahve jako nomada jeszcze z Jakubem do Egyptu ciągnie, to wszechobecnemu bogu psalmisty już nikt uciec nie zdoła, nawet na skrzydłach jutrzenki 2). Bóg, nieograniczony w przestrzeni, zostaje uznany jako wiekuisty. On istnieje już przed wszelkiem stworzeniem i widomym światem, a nie ulega ludzkiemu wyobrażeniu o czasie ten, dla którego tysiące lat są tyle co wczoraj, albo noc jedna.
Tak więc objawia się nie nagle, lecz nieznacznie i niedostrzeżo-nemi przejściami, coraz to nowszy, coraz to wznioślejszy i etyczniejszy bóg, stosownie do czystszego i etyczni ej szego poglądu, do jakiego lud Izraela dojrzewał, dorastając w ciężkich próbach i oczyszczając się przez nie.
Pismo św. każdemu dostępne, i każdy może sam w sobie historycznie to przebyć, co Hebrajczycy przebyć musieli w swem życiu. Jeżeli monoteizm taki, jak prorocy go uczyli, miał być rzeczywistym
*) Reg. XV, 22 i E w a l d, israelit, Geschichte, 3 wvd. T. III, str. 55 ora? psalm 51, w. 18, 19.
2) Psalm 138, w. 7