266
ści przez religię, jak szamański zabobon Dość jakiejkolwiek symbolicznej czynności nadprzyrodzoną siłę przypisać, a obrzęd zapanuje wtedy jako Brahma nad wszystkiem. co jest boskiem
11. Buddyzm.
Aryjskie plemię rozprzestrzeniło się w kraju pięciu strumieni i na równinie Gangesu tylko kosztem pierwotnej miejscowej ludności, którą zdolnościami umysłowemi i pięknością ciała przewyższało. Świadomość tych zalet swoich dała powód prawodawcy Mann do zakazu mięszauia się obu ras i wydania przepisów kastowych nainielitościw-szych. Kapłani czyli wiedzący mieli znajomość szamańskich obrzędów, modlitw i ofiar, spotęgowanych, jakeśmy widzieli, aż do władzy nad dawnemi bogami, poniżonemi do podrzędnej roli stróży Świata. Dziejowo najdawniejsze znaczenie wyrazu Brahma ’) jest modlitwa, a bramini nazywali się pierwotnie modlący się. Brahma, pomyślany zaś jako ten, stał się bogiem modlitwy, a później dopiero stwórcą świata. Wtedy to stało się zadaniem clialektyki kapłańskiej w księgach Brahmana czyli obrzędowych powykręcać nauki w księgach świętych zawarte do tego stopnia, by się zgodziły z nowemi wytworami filozofii religii 2).
Brahma czyli wrszechdusza był uważany jako jedyne istnienie, świat zewnętrzny zaś jako pozór, mamidło, dzieło Mai czyli złudzę' nia, bezcielesne jak spokojny obraz księżyca na zwierciadlanej powierzchni wody. Przeniknienie tego złudzenia, wypowiedzenie mu, że ono nie istnieje, powitanie Brahmy jako jedynie istniejącego wyrazem ty i poznanie siebie samego w jedności z nim, prowadziło do wyzwolenia jaźni z błędnika zmysłowego świata i powrócenia do Brahmy. Na równi z tą nauką Yedanty, dążyła i filozofia Sankhja do wyzwolenia duszy z więzienia ludzkiego ciała; i ona uznawała również we wszystkiem co zmysłowe tylko złudzenie, nie spodziewała się jednak wyzwolenia przez rozpłynięcie się w bóstwie, tylko przez skupienie się du-
P J. M u i r, Sanskrits teksfcs, 2d edit. Lond. 1872, T. I str. 211.
3) Duncker. Geschiclite des Alterthums 2 wyd. T. II str, str. 156.