WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH438 I

— 422

czj krzywdy nie należy płacić życzliwością? odpowiedział mistrz A czernże wtedy odpłacisz życzliwość'? Płać krzywdę sprawiedliwością, a życzliwość życzliwością” ^l). W ten sam sposób zalecał, jakeśmy już widzieli, obowiązki krwawój pomsty. Dla uniknięcia nieznośnych gości podawał się nieraz kłamiąc za chorego, a raz nawet złamał z zimną krwią uroczyście dane słowo, a gdy mu z tego powodu robiono wyrzut, odpowiedział spokojnie: ,,Była to przysięga wymuszona, a duchy nie przyjmują takich przysiąg.”

Współczesny jemu mędrzec drugi La ot., e nie wywarł już takiego wpływu jak Konfucyjusz. On przyjmował za stwórcę cielesnego świata istnośe najwyższą, będącą słowem i głosił go językiem ,,pla-tonicznej wzniosłości niezrozumiałości” jak Kemusat ²) się wyraził. Taoteking, księga święta wiary Laotsego i jego zwolenników, Taosse, posiada rzeczywiście tyle niejasności, że sama nazwa najwyższego bóstwa. tao, najrozmaitsze tłómaczenie dopuszcza ³)« Nauka obyczajowa tego mędrca była wreszcie bardzo czysta i wzniosła; głosiła ona łagodność i cierpliwość, podobnie jak i buddystycz-na. Jego uczniowie zaś i zwolennicy, zowiący się doktorami rozumu, ściągnęli wkrótce na siebie i naukę Tao przez niecne szamańskie sztuczki, których używali, powszechną pogardę i stali się odtąd przedmiotem powszechnego urągania ⁴).

Rzuciwszy teraz okiem na widownię tej odrębnej i szczególniejszej kultury, to się natychmiast okazuje, że ukształtowanie poziomej powierzchni i jej obrysu nic poprawić? ani też nic zepsuć nie zdołało. Brzegi i przyległe im w^ody nie są nęcące do żeglarstwa. Jeżeli zaś Chińczycy dotąd takimi samymi niezręcznymi majtkami pozostań, jakimi są jako budowniczowie okrętów, to nie trzeba zapominać, że pierwotnie byli ludem stałego lądu, i że ich państwo dopiero późniói aż do morza i wzdłuż wybrzeży tego morza się rozprzestrzeniło. ISie na chińskim lecz na indyjskich i jawańskich statkach wracał buddysta Fabian w początku 5 wieku po Chr. z wyspy Ceylon przez Jawę do Chin. Dopiero w r. 630 po Chr. zaczęto do Chin sprowadzać muszkatołową gałkę, kamforę, drzewo aloe-

*) J. Legge 1. c. str. 113.

²)    Abel Remusat w Melanges asiatiques T. I, str. 91 i HucII. str.llo,

³)    L a o ts o. Taoteking, ed. R. Plaenckner. Leipzig 1870, str, VII.

⁴)    Gutzlaff, Gescliichte des chinesisdies Reiehes. Stuttgard 1847. str. 75.

http://rcin.org.pl