570
rokowi sędziego miejscowego odnieść się do naczelnika okręgu, a przeciwko temu aż do samego władzcy *). Wyrok wydaje rada z prawem obznajomionych starców na podstawie zwyczaju i zasad, w dawniejszych przypadkach przestrzeganych. Jeżeli przypadek jest zupełnie nowy, bez żadnego podobieństwa z dawniejszemi, rada zaciąga zdania prawników innych pokoleń. Zdarzało się nawet, że w razach bardzo trudnych, gdy obcy sędziowie żadnego podobnego przypadku wynaleść nie zdołali, wyroku nie wydawano, aby nie stawiać jako przykład na przyszłość nowej i błędnój może zasady prawnej 2). Poczucie wyższe sprawiedliwości objawia się u Murzynów Bantu tóm, że na spędzeme płodu 3) stawiają karę i nią zagrażają nawet lekarzowi, który by do tego się przyczynił. Przy oszczerstwie naznaczone jest wynagrodzenie dla poszkodowanego, gdyż „dobre imię stanowi mienie“ 4).
Miłość dzieci Murzyńskich do rodziców jest prawdziwie rozrze-wnającą, chociaż mniśj względem ojca się objawia. Hererowie {Da-mara) przysięgają ,,na łzy matki.“ 5). Z ust chłopca Mandingo słyszał Mungo Park 6) te słowa: B’j mię, jak chcesz, tylko nie przezywaj matki. — Matki Mandingo zasługują też, dodaje ów podróżny, na taką miłość, gdyż one starają się usilnie o uobyczajenie swych dzieci. Najwyższa pochwała z ust matki brzmi: Mój syn nigdy nie skłamał. Ich piewcy i wieszcze nie umierają nigdy z głodu, gdyż Man-dyngowie obrzucają ich darami za śpiewy, uwielbiające czyny ich narodu 7). Na przysłowiach, mieszczących w sobie złote zasady życiowe, nie ma braku u Murzynów Sudanu i Bantu. Chcąc w Joruba określić człowieka tępego umysłu, mówią: On nawet nie wie, ile jest 9 razy 9 8). Mandingo nie pragnie niczego tak gorąco, jak umrzeć w miejscu swego urodzenia. Nigdzie nie smakuje mu woda tak dobrze jak w jego kraju, i żaden cień nie wydaje mu się tak pokrzepiającym jak cień drzewa Tabba w jego wiosce rodzinnej. Jeżeli Murzyn
1) M»clean, Kafir laws and customs, Mount Coke, 1858. str. 143.
2) Friedr. Miiller. Eeise der Fregatte Rorarra. Anthropologia. LU abtli. str. 108.
3) M a c 1 e a n 1. c. str. III.
4) Ausland, 1868, str. 1069.
5) Andersson. Keisen in Sudwestafrika. T. I, str. 247.
6) Reisen im Innern v. Afrika. Berlin 1799, str. 237.
7) M u n g o P a r k. 1. c. str. 249.
s) Tyło r, Anfange der Cultur. T. I, str. 240.