93
włosa, będzie wyrażało zwiększenie się jego spłaszczenia. Najdoskonalszy wałkowaty kształt z liczbą 95 dla mniejszej średnicy, znajdujemy u południowców Ameryki; nawet mumie ludu Aymara w Peru-wii wykazują jeszcze 89. Taż za nimi idą w tym względzie najprzód Mongołowie, u których spłaszczenie włosa chwieje się pomiędzy 81 i 91. Najkrótszą jest mała średnica włos u u Papuanów w Nowej Gwinei, dochodzi ona bowiem u nich od 56 do 26, czyli do średnio 34. Lecz i w tym razie odróżniają się od nich Australczycy ze wskaźnikiem wło-su od 67 do 75 jeszcze wyraźnie. Nie jest też bez większego znaczenia, że do Papuanów zbliżają się najwięcej Hottentoci, ze wskaźnikiem 55 do 50 1). Pomimo to nie znajdujemy nigdzie i pod tym względem ostrych granic i dochodzimy tylko do tego doświadczenia, że wraz z większem spłaszczeniem włosa, z którem zwykłe i większa cien-kość jego się łączy, wzrasta i skłonność do kręcenia się i kędzierzawości.
Od włosu kędzierzawego różni się wielce pęczkowate skupienie włosów w oddzielne pasma, krzaczki, porównane dość szczęśliwie z usznemi kudłami włosów u prawdziwych pudli. Temu kudłatemu wyglądowi sprzyja wielce użycie takich lepkich środków iak tłuszcz i maź 2). Kośnięeie wiosów na głowie krzaczkam i pozwaia nam właśnie pojedyncze szczepy papuańskiego plemienia odróżnić ściśle od malayskich i australskich ludów. Lecz w południowej Afryce staje się to znamię już mniej pewnem. Tutaj rośniecie włosów krzaczkami jest najwydatniejszem u Hottentotów, i budową ciała najwięcej do nich zbliżonych Buszmanów, oraz u pojedynczych hord w środkowej Afryce w okolicach równika. Skupienie włosów w oddzielne kepk- czyli krzaczki, jest naj widoczniej szem na głowach nizko ostrzyżonych, które wtedy, według gminnego lecz trafnego wyrażenia Barrow’a, są wielce podobne do starej szczotki. Jednakże i ten włos jest jeszcze za nadto gruby, aby go z wełną można porównać. Na nieszczęście znamię to nie ogranicza się tutaj na jednem tylko pokoleniu, jednój gromadzie ludów, gdyż według spostrzeżeń Gustawa Fritsc h’a, zbija się, chociaż w mniejszym stopniu, włos południowo afrykańskich
') Pruner Ber, De la cherelure. Paris 1863, str. 15. Go et te (Das Haar des Buschweibes. Tubingen 1867, str. 43)znalazł natomiast w Asandr małą średnicę, wynoszącą tylko 73.
2) Go ett e 1. c. str. 34.