0161

WIELKIE CZASY

Aleksander spoglądał teraz wstecz w czasy ojca.

Ósmego czerwca polecił resortowi inżynierii „jak najspieszniej przygotować w kazamatach twierdzy Pietropawłowskiej pomieszczenia dla dwudziestu sześciu politycznych aresztantów".

Zatwierdził reskrypt o nadzorze nad drukarniami. Z najwyższego rozkazu na osiem miesięcy wstrzymano druk pisma „Sowriemiennik". Pismo to było symbolem „głasnosti". Redagował je poeta Nikołaj Niekrasow. W ciągu kilku lat nowego panowania Niekrasow stał się bożyszczem liberałów. Do „Sowriemiennika" pisywali wówczas wszyscy wybitni literaci. Na tradycyjnych obiadach w redakcji gromadził się kwiat literatury. Jak żartował współczesny obserwator - „Jeśli podczas tradycyjnych obiadów spadnie sufit, zginie cała wielka rosyjska literatura". Autorami czołowych artykułów publicystycznych w piśmie byli Nikołaj Dobrolu-bow i Nikołaj Czernyszewski.

Satyryczne szkice i artykuły Dobrolubowa oraz rozprawy Czernyszew-skiego cytowała młodzież. „Jeśli Czernyszewski to zwykła żmija, to Dobro-lubow jest jadowitym okularnikiem" - pisał urażony przez nich literat.

Dobrolubow zmarł bardzo młodo i publicystyka w niezwykle popularnym piśmie stała się domeną Czemyszewskiego. Stał się on przewodnikiem duchowym młodzieży. Czernyszewski ucierpiał wraz z „Sowriemienni-kiem", ale o wiele dotkliwiej.

Upadły anioł

Czernyszewski to filozof, ekonomista, publicysta, krytyk literacki i pisarz. I tu paradoks: choć poziom jego prac filozoficznych i ekonomicznych był żałosny, a pisarzem wydawał się miernym, właśnie on wywarł ogromny wpływ na życie Rosji. W stuleciu olbrzymów - Tołstoja i Dostojewskiego - stał się autorem najpopularniejszej powieści wśród postępowej młodzieży rosyjskiej.

Czernyszewski był synem prawosławnego kapłana. Jego ojciec był w pełnym tego słowa znaczeniu pasterzem zaiste ewangelicznym. W czasach Mikołaja, kiedy należało „traktować ludzi surowo dla ich dobra", oni słyszeli od niego tylko słowa życzliwości i przychylności. Dobroć, czystość serca i obcość wszystkiemu, co małostkowe i pospolite, odziedziczył po nim syn. Nikołaj Czernyszewski był człowiekiem czystym - przyznawali to jego najwięksi wrogowie. Nazywali go „upadłym aniołem". Był zwolennikiem pełnego dobroci Milla, wzywał do rozumnego egoizmu, głosząc, że „postępując szlachetnie, działamy wyłącznie dla korzyści własnej".

167