12

M. Puchalska. Neuropsychologia kliniczna. T. 1. Urazy mózgu. Procesy poznawcze i emocjonalne. Warszawa 2007 ISBN 978-83-OI-14977-2, © by WN PWN 2007

324 Rozdział 10. Zaburzenia procesów pamięci i uczenia się

9.	OBI:	Tak?
10.	BB:	Tak... znak jakiś... że był jakiś mały wypadek.
11.	OBI:	A co się stało?
12.	BB:	O to trzeba by dużo opowiadać. A to nic... taka mała blizna...A my teraz nie mamy tyle czasu. Trzeba się spieszyć bo czas to pieniądz.
13.	OBI:	A ile lat Pani miała, kiedy to się stało?
14.	BB:	No tak! 38 lat.
15.	OBI:	No to teraz ile Pani ma lat?
16.	BB:	2 lata...znaczy.

Jak widać, pacjentka starannie unika opowiadania o czymkolwiek i ucieka do ogólnych stwierdzeń typu „tak jak wszyscy”. Pytana ile ma lat, ciągle podaje inny (na ogól mocno zaniżony) wiek. Często mówi, że ma dwa lata, czyli tyle lat, ile upłynęło od wypadku. Wie jednak, w którym roku się urodziła i potrafi obliczyć swój prawdziwy wiek. Pacjentka nie ma poczucia własnej obecności w czasie. Z tego powodu nie odczuwa swego wieku i jest gotowa, bez żadnego poczucia absurdu, podać lata, jakie upłynęły od wypadku, jako swój wiek. Innym razem utożsamia swój wiek z wiekiem podanym przez innego pacjenta.

Przypadek ten nasuwa nam istotną obserwację. Wiadomo, że każdy człowiek od czasu do czasu odczuwa dysonans między wiedzą subiektywną i obiektywną; mówimy nawet czasami: „Wiem, ale nie mogę w to uwierzyć!” Są to informacje, ale pozbawione poczucia własnego udziału, czy zaangażowania. U takich pacjentów, jak opisana tu kobieta B.B., dysonans ten jest ustawiczny i dotyczy nieomal całego życia sprzed wypadku. Istotne fakty o sobie ma dostępne w pamięci semantycznej, ale mają dla niej taki sam status, jak fakty uzyskane z gazety. Brakuje elementu pierwszoosobowości, czyli własnej podmiotowości; brakuje również struktury narracyjnej, która z gołych faktów układa znaczący ciąg wydarzeń. O tym, jak istotny jest ten proces dla tożsamości osobistej, będzie mowa w drugim tomie.

Nawracające wspomnienia traumatycznych wydarzeń z własnej przeszłości (flashback)

Nawracające wspomnienia traumatycznych wydarzeń z własnej przeszłości (flashback), są według DSM-IV jednym z osiowych objawów występowania zespołu stresu pourazowego (post-traumatic stress disorder, PTSD) i należą do objawów szeroko opisywanych w literaturze poświęconej tematyce tego zespołu (por. Pąchalska, Grochmal-Bach 2003; zob. też rozdz. 7).

Angielski termin flashback pochodzi z żargonu filmowców. Określają oni tym terminem te odcinki filmu fabularnego, w których jedna z postaci przypomina sobie wydarzenia z przeszłości, a na ekranie pojawiają się równolegle obrazy tych wydarzeń. Jest to innymi słowy przemieszczenie obrazów w czasie, z teraźniejszości w przeszłość osoby opowiadającej. Z upływem czasu widz może zapomnieć, że wszystko, co widzi w trakcie takiego flashbacku wydarzyło się już jakiś czas wcześniej, niż sceny oglądane w filmie „teraz”. W kinie XXI w. na tyle przyzwyczailiśmy się do filmowej konwencji flashback oraz do specyficznych technik używanych w celu zaznaczenia początku i końca tego odcinka, że wykorzystanie tej konwencji nie prowadzi do zamętu. Na przykład nagrodzony film biograficzny o Mozarcie pt. „Amadeus”, zaczyna się od próby popełnienia samobójstwa przez starszego człowieka w domu opieki. Jest nim inny kompozytor - Salieri, nie do