13

M. Puchalska. Neuropsychologia kliniczna. T. 1. Urazy mózgu. Procesy poznawcze i emocjonalne. Warszawa 2007 ISBN 978-83-01-14977-2. © by WN PWN 2007

124 Rozdział 3. Zarys neuroanatomii i neurofizjologii układu nerwowego

Wynika z tego, że rdzeń kręgowy jest zdolny do wywołania ruchów o wiele bardziej złożonych niż tylko zgięcie i wyprost jednej kończyny. Niemniej jednak jest on zależny od mózgu, o czym świadczą neurobehawioralne skutki urazu rdzenia kręgowego, jak np. zespól zamknięcia (locked-in-syndrome). Ponieważ głównym skutkiem takiego urazu jest rozerwanie połączeń pomiędzy rdzeniem kręgowym a mózgiem, współcześnie uważa się, że wystarczyłoby odtworzyć te połączenia, aby przywrócić funkcję u osób z urazami rdzenia kręgowego. Niestety, uszkodzone włókna nerwowe w szlakach rdzeniowych u dorosłych ssaków nie odrastają. Są jednak prowadzone liczne eksperymenty nad różnymi podejściami do wywołania procesu odrastania. Według jednej z teorii odrastanie uniemożliwia obecność w szlakach nerwowych na poziomie przerwania włókna określonych cząsteczek hamujących. Jeżeli więc udałoby się je zneutralizować, doszłoby do odtworzenia uszkodzonych nerwów. Inna teoria skupia się nad możliwością, że blizny, które tworzą się po urazie, przeszkadzają w procesie zrastania. Te i inne zbliżone podejścia odnosiły częściowe powodzenie w modelach zwierzęcych, jednak jeszcze nie zostały wypróbowane na ludziach.

O zespole zamknięcia (locked-in syndrome) mówimy wtedy, gdy człowiek przy zachowanej świadomości nie posiada żadnych zdolności motorycznych (czasami za wyjątkiem ruchów powiek), ani czucia poniżej szyi. Perecman (1996) stwierdza, że zespól ten występuje u pacjentów, którzy doznali uszkodzenia brzusznej części mostu lub rdzenia kręgowego w górnym odcinku szyjnym (w okolicy otworu wielkiego). U pacjenta występuje całkowite porażenie cztero-kończynowe oraz anartria (trudności w wymowie o typie dysartrii w stopniu praktycznie uniemożliwiającym zrozumienie wypowiedzi pacjenta, przy zachowanym rozumieniu wypowiedzi innych ludzi). Pomimo zakłócenia szlaków korowo--rdzeniowych oraz korowo-pniowych na poziomie mostu zachowane są te funkcje przednie i tylne, które odpowiadają za procesy poznawcze i świadomość. Zachowane są również pionowe ruchy gałek ocznych oraz odruch mrugania, natomiast często występują poważne zaburzenia funkcji dolnych nerwów czaszkowych, w tym zaburzenia cyklu czuwania-snu.

Gale i wsp. (2005) zauważają, że gdy miejsce uszkodzenia występuje niżej w strukturze pnia mózgu, tworzy się seria różnorodnych zespołów, od śpiączki i trwałego stanu wegetatywnego, przez mutyzm akinetyczny i zespół zamknięcia, do porażenia czterokończynowego, gdzie zaburzenia przytomności i świadomości stają się sukcesywnie mniej wyraźne i w końcu ustępują. Bywa, że pacjent po urazie w okolicy otworu wielkiego (najogólniej mówiąc) przechodzi przez kilka kolejnych z wyżej wymienionych zespołów, natomiast w wielu przypadkach proces wychodzenia z takiego stanu zatrzymuje się dłużej na jednym etapie. Na przykład w przypadku wysokiego urazu rdzenia kręgowego stan nieprzytomności i kolejne stany obniżonej świadomości często dość szybko ustępują, przy czym każdy kolejny etap może trwać tylko parę godzin, a nawet parę minut, natomiast porażenie mięśni szkieletowych u tych pacjentów bywa, niestety, stanem trwałym. Z kolei w przypadku stłuczenia pnia mózgu objawy ruchowe mogą ustępować szybciej po odzyskaniu przez pacjenta przytomności, niż zaburzenia świadomości z następstwami dla stanu psychicznego. W tej sytuacji obowiązują więc pewne prawidłowości lokalizacji, nie w korze mózgowej, lecz pionowo w obrębie pnia mózgu.