13

M. Puchalska. Neuropsychologia kliniczna. T. 1. Urazy mózgu. Procesy poznawcze i emocjonalne. Warszawa 2007 ISBN 978-83-OI-14977-2, © by WN PWN 2007

10.2. Klasyfikacja pamięci 325

końca uczciwy konkurent Mozarta. Cała akcja filmu rozgrywa się w kinematograficznej konwencji flashback, w której Salieri przypomina sobie historię swoich relacji z Mozartem. Skuteczność tej techniki polega na tym, że już po pierwszej minucie filmu widz zapomina, że to, co widzi i słyszy, dzieje się tak naprawdę w pamięci Salieriego, czyli, stanowi jego wspomnienia.

Przykład ten uświadamia nam główną różnicę pomiędzy wspomnieniami typu flashback a zwykłymi wspomnieniami. Zdrowy człowiek, który przypomina sobie epizody z przeszłości, utrzymuje choćby śladową świadomość tego, że obrazy, które „widzi” w swojej głowie, są tylko wspomnieniami, które nie zastępują obrazów aktualnej rzeczywistości. Natomiast człowiek opanowany przez wspomnienia typu flashback przynajmniej na chwilę traci świadomość pochodzenia tych obrazów i ponownie przeżywa to, co przeżył kiedyś w przeszłości. Temu przeżywaniu towarzyszą na ogół silne emocje.

Pod tym względem właśnie nawracające wspomnienia traumatycznego wydarzenia typu flashback bywają podobne do halucynacji, których występowanie w danej chwili również „wyłącza” zwyczajną percepcję. Może więc przejawiać się na „ekranie” jego świadomości z taką intensywnością, że całkowicie wypiera obrazy werydykalne z teraźniejszości. Osoba przeżywa takie wspomnienie jako bieżące wydarzenie, a nie jako wspomnienie: to, co działo się kiedyś, dzieje się „ponownie” tu i teraz. Nawracające wspomnienia traumatycznego wydarzenia typu flashback tym różnią się od halucynacji, że widziane obrazy pochodzą z zasobów normalnej pamięci epizodycznej, zaś w halucynacji nigdy one realnie nie istniały. Mówiąc inaczej, osoba przeżywająca nawracające wspomnienia traumatycznego wydarzenia z własnej przeszłości typu flashback widzi realne obrazy z przeszłości, które były powodem powstania zespołu stresu pourazowego.

Nawracające wspomnienia traumatycznego wydarzenia z własnej przeszłości typu flashback to obrazy najczęściej jednomodalne (wzrokowe), ale mogą być także polimodalne, a więc nie tylko wzrokowe, lecz słuchowe, a nawet dotykowe i zapachowe. Co więcej, wywołują one u danej osoby taką samą (albo i większą!) emocję, jak wtedy, gdy faktycznie wystąpiły (jest to głównie lęk, nieraz paniczny strach). U osoby po urazie mózgu chodzi tu najczęściej o wypadek, który był przyczyną urazu, przy czym występowanie amnezji wstecznej, jak wykazały nasze wcześniejsze badania (por. Pąchalska i Grochmal-Bach 2003), zapobiega powstawaniu nawracających wspomnień traumatycznego wydarzenia z własnej przeszłości typu flashback.

We własnej praktyce klinicznej obserwowałam wielokrotnie cierpienia pacjentów związane z nawracającymi wspomnieniami traumatycznych wydarzeń z własnej przeszłości typu flashback. Takie wspomnienia obserwuje się dość często u pacjentów po udarach mózgu, którzy byli więźniami obozów koncentracyjnych (zob. Pąchalska i wsp. 2006). Ciekawy przykład takich wspomnień wystąpił u konsultowanego przeze mnie pacjenta, rehabilitowanego w Centrum Terapii Poznawczej i Komunikacji w Nowym Jorku - Jamesa G., 1. 42. Pacjent, w czasie wakacji, które spędzał w USA, leciał Cessną z kolegą z Syracuse do Nowego Jorku. W następstwie awarii silnika Cessny doszło do katastrofy lotniczej, którą cudem przeżył, doznając w następstwie lekkiego urazu głowy. Rozwinął się jednak u niego zespół stresu pourazowego, w związku z czym cierpi od ponad roku na nasilenie nawracających wspomnień typu flashback dotyczących tej katastrofy. W czasie badania