15

M. Puchalska. Neuropsychologia kliniczna. T. 1. Urazy mózgu. Procesy poznawcze i emocjonalne. Warszawa 2007 ISBN 978-83-01-14977-2. © by WN PWN 2007

10.2. Klasyfikacja pamięci 327

typu flashbulb. Pamiętają oni najczęściej tylko tyle, że była wojna (oznacza to, że zachowała się u nich pamięć semantyczna o samym fakcie, że wojna była, ale fakt ten nie jest już kojarzony z pamięcią autobiograficzną). Często też nakładają jedne wspomnienia na drugie. W drugiej fazie otępienia typu Alzheimera nie ma już pamięci typu flashbulb, stopniowo gaśnie również pamięć semantyczna (por. Pąchalska 2007). Badani Amerykanie w odpowiednim wieku również pamiętają wybuch II wojny światowej, jednak dla nich wspomnienia typu flashbulb dotyczą nalotu na Pearl Harbor na Hawajach (7.12.1941 r.). Pamiętają dokładnie, gdzie byli, co robili, z kim byli w momencie, gdy słyszeli pierwsze wiadomości o tym nalocie.

Pragnę podkreślić, że nie można mylić zjawisk pamięci typu flashback i flashbulb pomimo pozornego podobieństwa nazw w języku angielskim. W obu przypadkach chodzi o wspomnienia o nadzwyczajnej intensywności, jednak charakter wspomnień i sposób przypominania różnią się od siebie zasadniczo. Zatem:

1.    Wspomnienia typu flashback stanowią patologię układu pamięci epizodycznej. Mają one charakter osobisty, a przypominane wydarzenia trauma-tyzujące przytrafiły się bezpośrednio danej osobie.

2.    Wspomnienia typu flashbulb są powszechne, normalne (właściwie ich brak lub utrata może być sygnałem patologii mózgu!). Dotyczą one wydarzeń publicznych, opisanych lub pokazanych najczęściej w mediach (można nawet się zastanawiać, czy opisane tu zjawisko w ogóle występowało w dawnych czasach, przed powstaniem tzw. globalnej wioski, w której wiadomości dzięki mediom zostają przekazane na bieżąco z jednego końca świata na drugi).

W tym miejscu warto dodać, że wydarzenia historyczne, choć wywołują szok, nie dotyczą osobiście i bezpośrednio większości ludzi. Na przykład: większość Amerykanów powyżej 45 roku życia ma wspomnienia typu flashbulb dotyczące zamachu na Prezydenta Kennedyego (22.11.1963 r.), natomiast pani Prezydentowa, Jacąueline Kennedy, do końca swego życia miewała wspomnienia typu flashback ₄ że znowu jedzie w otwartym samochodzie w Dallas, a ukochany mąż umiera na jej kolanach. Miliony ludzi mają wspomnienia typu flashbulb związane z tym wydarzeniem, natomiast tylko nieliczni, którzy brali w nim bezpośrednio udział, mogą mieć nawracające wspomnienia typu flashback.

W literaturze neuropsychologicznej można znaleźć stosunkowo niewiele prac poświęconych pamięci działającej na zasadzie lampy błyskowej, tj. wspomnieniom typu flashbulb. Na ogół są to badania osób w wieku rozwojowym oraz w starości. Jak podaje Maruszewski (2005), prace koncentrują się głównie na poszukiwaniach mechanizmu tego zjawiska u osób starszych oraz na tym, jak można go wykorzystać do zbadania tej grupy wiekowej.

Dane pozwalające na porównanie częstości występowania wspomnień typu flashbulb u osób w wieku podeszłym i w wieku wcześniejszym zostały zebrane przez Cohen, Conveya i Maylor (1994). Autorzy stwierdzili, że u osób starszych blednie pamięć działająca na zasadzie lampy błyskowej. Badani mają bowiem znacznie rzadziej tego typu wspomnienia. Autorzy zaobserwowali również, że po upływie pewnego czasu, osoby starsze nakładały jedne wspomnienia na drugie. Więcej informacji na ten temat znajdzie Czytelnik w pracy Maruszewskicgo (op. cit.).