16

M. Puchalska. Neuropsychologia kliniczna. T. 1. Urazy mózgu. Procesy poznawcze i emocjonalne. Warszawa 2007 ISBN 978-83-OI-14977-2, © by WN PWN 2007

328 Rozdział 10. Zaburzenia procesów pamięci i uczenia się

Brown i Kulik (1977) podają, że zjawisko pamięci działającej na zasadzie lampy błyskowej może powstawać na poziomie procesów kodowania. Autorzy stwierdzili, że jest to mechanizm umożliwiający błyskawiczny zapis informacji o dużym znaczeniu adaptacyjnym dla jednostki, bądź też na poziomie wydobywania informacji z pamięci.

Najnowsze badania (Davidson, Glisky 2002) wykazały, że ważne są obydwa czynniki, pod warunkiem że w badaniach pamięci zastosujemy rygorystyczne kryteria (wydarzenia ważne dla świata). Zdaniem tych autorów w pamięci działającej na zasadzie lampy błyskowej największe znaczenie ma specyficzność kodowania - zdarzenia zapisywane w tej pamięci są bowiem nieoczekiwane, wywołują silne pobudzenie emocjonalne i mają duże znaczenie dla świata. Inną ważną cechą jest także pamięć źródła informacji, w jakim kontekście zaistniało dane wydarzenie, lub w jakim kontekście osoba dowiedziała się o nim. Na ten kontekst składają się miejsce i czas informacji. Z kolei czynniki związane z odtwarzaniem mogą działać w trzech kierunkach:

-    zwiększać pamięć działającą na zasadzie lampy błyskowej,

-    wprowadzać liczne zniekształcenia śladu pamięciowego,

-    wymazywać pamięć działającą na zasadzie lampy błyskowej.

Można zauważyć, że i tu obowiązuje „zasada złotego środka”. Dobrze, jeżeli mamy w normie pamięć działającą na zasadzie lampy błyskowej. Pozwala nam ona przywoływać różne, na ogół dobre wspomnienia osobiste. Jednak w przypadku uszkodzenia mózgu zdolność ta ulega poważnym zaburzeniom. Pamięć działającą na zasadzie lampy błyskowej tracą osoby w procesie rozwoju otępienia. U pacjentów, którzy przeżyli traumatyczne wydarzenia, nasilenie częstości nawracających wspomnień traumatycznych wydarzeń z własnej przeszłości, typu flashback, jak u pacjenta Jamesa G., prowadzi do rozwoju zespołu stresu pourazowego i wymaga specjalnej, długotrwałej terapii.

Obserwacje i badania prowadzone u pacjentów z uszkodzeniem mózgu (por. Pąchalska i wsp. 2006) pozwalają zgodzić się z Maruszewskim, że reminiscencja -przy założeniu, że jej powstawanie wykazuje pewne powinowactwo z mechanizmem pamięci działającym na zasadzie lampy błyskowej - jest związana nie tylko ze specyficznym sposobem wydobywania informacji, ale także ze sposobem ich kodowania.

10.2.4. Pamięć niejawna (implicite) i jawna (explicite)

Terminy pamięć niejawna (implicite) i jawna (explicite) nie odnoszą się do poszczególnych układów pamięci, lecz raczej do poziomu świadomości informacji przechowywanych w zasobach pamięci.

Pamięć jawna polega na celowym i świadomym przypominaniu sobie faktów lub wydarzeń z przeszłości. Informacje są dostępne w pamięci, ale aktywowane tylko wtedy, gdy je wywołujemy z własnej woli.

Pamięć niejawna oznacza, że zapamiętane informacje są aktywne ciągle, ale pod progiem świadomości. Pamięć niejawna wyraża się przede wszystkim poprzez zmiany w zachowaniu, czy nawet zmiany fizjologiczne w określonych sytuacjach, bez udziału świadomych wspomnień. Obejmuje ona głównie: