214

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

Z całą pewnością instalacje podobne do tych, których doświadczył wnuczek w autobusie, są i nam znane. Dawny autorytet, rodzic, nauczyciel, krewny przypadkiem lub z braku wiedzy, w* dobrej intencji lub ze złości albo z bezradności zainstalował nam nieprawdopodobieństwo, które do dziś przeżywamy jako prawdę. Również my sami, często nieświadomie, instalowaliśmy naszym bądź cudzym dzieciom, podwładnym, współpracownikom, krewnym jakieś ograniczające przekonania i traumatyczne sugestie, przekonani, że postępujemy właściwie. Słowo stało się instalacją.

Są tysiące słów, opisów zjawisk, sytuacji, ludzi i rzeczy, o których ci powiedziano i bez słowa sprzeciwu, bez dystansu czy refleksji - uwierzyłeś, że to prawda. Również nasze zdolności, umiejętności, potrzeby poddawane są stałej presji ocen. Ocena, zwłaszcza sprzęgnięta z silnymi emocjami, zamyka świat, zamyka możliwość eksperymentowania, poznawania. Piętnuje i często raz na zawsze dookreśla znaczenie tego, co zrobiliśmy, co umiemy i kim jesteśmy. Ileż ocen otrzymywaliśmy przez całe dzieciństwo? Ileż razy cudza opinia decydowała o naszym samopoczuciu, a w efekcie o naszej przyszłości? Pewnie zdarzało się, że mówiono nam o celach, ale nieopatrznie powiązane one zostały z presją, obawą, lękiem. Zdarzało się również, że stawiane przed nami cele były nam obce, narzucone, raczej spełniały potrzeby dorosłych niż nasze skryte marzenia. Była już o tym mowa przy okazji omawiania wzorców* i wdrukow*ań. Tym razem jednak zajmiemy się nośnikiem instalacji, czyli przekazem słownym.

Instalacje mają tym w^riększą siłę, im dobitniej są przekazywane i im częściej są powtarzane. Pierwszy poziom instalacji to słowa „klucze". Zaw^rarte w zdaniach wywołują podporządkowanie normom. To automatyczna część procesu socjalizacji, przyuczenie do norm i wartości, ucywilizowanie małego egoisty, z którego zamierzamy zrobić ucznia, a potem obywatela i pracow^r-nika. To naturalny proces.

Kiedy słyszymy stwierdzenia w* rodzaju: „Jesteś zdolna, ale leniwa”, „Nie nudź i nie zawracaj mi głowy głupotami”, „Nie dasz rady tego zrobić, daj sobie spokój”, „Dlaczego tylko czwórka, przecież mogła być piątka”, „Czemu tak słabo, mogłaś się lepiej postarać”, „Nie rób tak, co inni o tobie pomyślą” - stanowią one karę werbalną. Jeśli kara jest rów*now^rażona nagrodą werbalną, na przykład: „Wspaniale to zrobiłaś”, „Jestem z ciebie dumny”, „Zawsze w ciebie wierzyłem” itp., w^rtedy powstaje pewien stan rów^,now^,agi. Dobrze, jeśli w procesie wychowawczym pojawia się przew^raga instalacji pozytywmych. Brak rów*now*agi z dominacją w* kierunku wyrażanej presji, niezadowolenia i negatywmych ocen skutkuje utrwalaniem ograniczających przekonań, a w efekcie gorszym przystosowaniem do zadań dorosłego człowieka.

Zdaniem Dorothy Leeds²⁰, znanej trenerki motywacyjnej, która w sw*ojej praktyce ma tysiące wystąpień publicznych i różnych form oddziaływań motywacyjnych, istnieje lista słów* kluczowych, które zwiększają zaangażowanie odbiorcy lub odbiorców' niezależnie od tego, w* jakim języku i w* jakiej kulturze są wypowiadane. Zaw^rarcie ich w* wypowiedzi jest

^x Zobacz. Leeds D ..The 7 Powers ofOuestions. Sccrcts ro Successful Communication in Life and at Y/crk. New York 2C00; Leeds D.. Smart OuGsiions. The Essential Stratcgy for Successful Managcrs, Berkeley 2COO.

214