klsti017

2U    k. Moszyński: kultura Ludowa słowian

sowo, przygotowując z niektórych dość często obfite zapasy. Należą tu nietylko brusznice, czernice (borówki), pijaniee (lochy-nie), Żórawiny, poziomki (sunice), kamionki, jeżyny, ostrężyny, maliny i t. p., lecz również jagody jałowca, jarzębiny,. kaliny, czeremchy, tarniny, szypszyny i niektórych Jnnych drzew czy krzewów. Owoce sześciu ostatnio wymienionych krzewów i drzew zbierają u nas, w niektórych okolicach rdzennej Polski, dzieci, a gdzie indziej (na Rusi) także dorośli, przytem nieraz w bardzo znacznych ilościach. Spożywa je lud (prócz owoców jałowca, z których w Polsce, Czarnogórzu etc. wyrabiają rodzaj piwa) bądź na surowo (np. jagody ezeremchy), bądź w stanie przemarzniętym, bądź sparzone wrzącą wodą albo pieczone, bądź wreszcie wyleżałe (zwłaszcza w stogach między sianem), podobnie jak owoce dzikich j a-błoni i grusz. Większość nazw właściwych jagód, takich jak brusznica, czernica, Żórawina, sunica, kamionka, jeżyna, malina eto, jest niezwykle rozpowszechniona śród Słowian północnych; natomiast tylko niektóre z tych nazw (np. sunica, malina) znane są i Słowianom południowym. Z pośród jagód szczególnie popularną jest poziomka (sunica); tu i owdzie w Polsce, w wielu okolicach Rusi, w Bułgarji i Słowenji lud nazywa ją wprost jagodą; do przechowywania na zapas się nie nadaje; spożywaną bywa bezpośrednio lub też w krótkim czasie po zebraniu.

5. Orzech wodny (Trapa natans).

20. Obok jagód i owoców dziko rosnących pewne znaczenie dla ludowej gospodarki ma także zbiór orzechów. Zwłaszcza w niektórych stronach Polesi^ i w innych krajach lesistych bywają gromadzone dość znaczne zapasy tych płodów; orze-chobranie dokonywa się tam nieraz gromadnie, całemi wsiami. Nietylko jednak zwykły orzech leśny, będący owocem leszczyny, służy wieśniakom słowiańskim za pożywienie. Zbie-; rają oni także i kotewkę czyli orzech wodny (Trapa natans L. fig. 5). Wprawdzie w granicach Polski — choć doniedawna jeszcze gdzie niegdzie dość obficie go spożywano — dziś włościanie już nim pogardzają; zato jednak na Biało- i Wielkorusi zbierają go więcej, a w pewnych okolicach Rosji podobno dostarczają nawet masowo na targi. Orzech, wodny bywa też jadany przez łudzi i domowe zwierzęta na półwyspie Bałkańskim. Także i poza granicami Słowiańszczyzny^ 'npT w północnych Włoszech albo w południowych Niemczech, spotykał się tu i owdzie jako dość pospolity pokarm lub nawet jako roślina

uprawna. Pokrewne gatunki rodzaju Trapa są masowo zbierane a często i uprawiane w Indjach, Chinach, Mandżurji oraz Japonji.

W niektórych krajach słowiańskich, np. w Serbji, na Rusi halickiej etc., przygodnie żywią się też ludzie bukwią; głównie jednak zbiera się ją dla trzody. Żołądź. mieloną dodawano podobno (np. w okolicy Dawidgródka na Polesiu etc.) do chleba; inny gatunek jadają na południu (w Macedonji eta) na surowo lub po upieczeniu. - ^

Tu i owdzie, naprzykład na Czarnogórzu, przechował się zwyczaj poszukiwania nor myszy i podbierania tym zwierzętom zapasów orzechów, nagromadzonych na zimę. Podobnie i na Syberji ludność zabiera orzechy i jadalne korzenie z nor mysich. Przygodnie stosuje się to samo do gniazd wiewiórczych. O ile podbieranie zapasów, zebranych przez' zwierzęta, praktykowane bywa w danej okolicy przez lud dorocznie według ustalonego zwyczaju, można w tem widzieć ślady dawnych nawyknień, cechujących gospodarkę zbieracką.--

21. Wielkie jest znaczenie grzybów w gospodarce ludowej północnych Słowian. Jadane w stanie surowym, pieczonym lub gotowanym, a także suszone na zapas zajmują one jedno z pierwszych miejsc śród zbieranych dzikich płodów roślinnych. Jest to dla etnografii szczegół wcale zajmujący; bynajmniej nie wszystkie ludy Eurazji korzystają bowiem z pożywności grzybów. Niektóre szczepy syberyjskie naprzykład gardzą i brzydzą się niemi. Co ważniejsze i po zachodniej stronie świata słowiańskiego mieszka lud nie jadający grzybów, a nawet brzydzący się niemi. Ludem tym są rdzenni Niemcy. Według M. Heynego włościanie niemieccy żywią się grzybami tylko w krajach, które graniczą z siedzibami ludów „grzybojadów", jak je Heyne nazywa, mając na myśli Słowian i ludy romańskie. Jakoż zdanie Heynego potwierdził ostatnio (r. 1921) i L. Klein, profesor botaniki na politechnice w Karlsruhe, mówiąc, że niemieccy „włościanie niemal powszechnie nie chcą nic wiedzieć o używaniu grzybów". Także w napisanej przez profesora H. Brockmann-Jeroscha z Zurichu rozprawce „Surampfele und Surchrut" (1921), w rozdz. XI, dającym' porównanie zbieractwa romańskiej i niemieckiej ludności Szwajcarji, znajdujemy wzmiankę, według której ludność romańska nader gorliwie zbiera grzyby, podczas gdy wschodni Szwajcarzy doniedawna unikali ich, uważając za trujące i „nieapetyczne".

Że Słowianie północni oddawna znali i rozróżniali grzyby, o tem świadczą rozległe zasięgi nazw dla wielu gatunków tych roślin; niektóre z nich, naprzykład nazwa smardza i t. d., wykraczają przy-tem poza Słowiańszczyznę północną, powtarzając się bądź powszechnie, bądź tylko w pewnych krajach Słowiańszczyzny bałkańskiej. Ilość gatunków grzybów, jadalnych przez Słowian północnych, jest bardzo znaczna; gdzie niegdzie (Polesie) spożywane bywają nawet młode egzemplarze niektórych hub drzewnych. Także ludność Buł-