klsti094

114

K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

.0 ujeżdżaniu koni, wołów etc. wiemy mało. Najbardziej zajmujące byłyby tu dane z tych okolic południowo-wschodniej Rusi, gdzie prowadzone jest jeszcze gospodarstwo tabunowe i konie oraz woły żyją w stanie napół dzikim; w innych bowiem krajach bydło wskutek ciągłego a bliskiego obcowania z człowiekiem na tyle łagodnieje, że daje się opanowywać względnie łatwo. Być bardzo może, że w stosunku do bydła tabunowego przetrwał gdzie niegdzie i u Słowian na południowej Rusi w tradycji lub użyciu sposób ujarzmiania, praktykowany do dzisiaj przez sąsiadujących z nimi Nogajców, zamieszkałych nad Czarnem morzem. Woły tamtejsze, wyrosłe na stepie w tabunach, odznaczają się nieokiełznaną dzikością. Zanim więc nastąpi pierwsze ich wprzągnięcie do wozu dla ujeżdżenia, jak to ma miejsce i u naszego ludu, Nogajcy chwytają je, zarzucając im pętlice na rogi, i przywiązują parami do słupa. Przywiązane obok siebie zwierzęta ujarzmia się w dosłownem znaczeniu tego wyrazu, mianowicie zakłada się na dwa woły razem jarzmo. Skrępowana w ton sposób para zostaje puszczona na pastwisko, a woły, buntujące się narazić przeciwko jarzmu, po kilku dniach przy wykają jednak do niego i nawzajem do siebie. Dzięki temu dają się następnie w parze ujeździć.

125. Od zwierząt i ptactwa domowego włościanie słowiańscy otrzymują wiele ważnych produktów. Produkty te bywają dostarczane przez zwierzęta i ptaki bądź jednorazowo (mięso, skóral, bądź wielokrotnie. Do otrzymywanych wielokrotnie należą: mleko, wzgl. jaja, wełna, wzgl. pierze i nawóz. Oprócz tego bardzo znaczny użytek oddają niektóre zwierzęta domowe (bydło rogate, koń; na południu także — bawół i osieł) jako zwierzęta pociągowe lub juczne. Zresztą konie i osły służą też jako wterzcKowce. ale ten ich użytek niema naogół wielkiego znaczenia dla słowiańskich włościan (ob. § 658).

Co do mleka, to przedewszystkiem powszechnie używane bywa mleko krów; na znacznych obszarach Słowiańszczyzny południowej i północnej, włączając w to m. i. i dużą część rdzennej Polski, wyłączając zaś podobno zupełnie Biało- i Wielkorus, — także mleko owiec. Pospolicie spożywane jest również mleko kóz, ale kozy bynajmniej nie wszędzie są hodowane (ob. § 135).—^WełnylTostarczają przedewszyst-kiem owce: w mniejszym stopniu używaną bywa zresztą i szerść kóz, zaś niekiedy i krów. — Dla pierza hoduje się gęsi, kaczki, a poniekąd i kury; te ostatnie dostarczają jednak głównie jaj, używanych powszechnie i w znacznych ilościach.

Co do nawozu, to na bardzo znacznych obszarach ziem słowiańskich służy on do gnojenia ogrodów i pól; używa się w tym celu głównie nawozu bydlęcego (§ 155 i n.). Na stepowych krańcach Słowiań-południowo-wschodniej i w~maioleśnych krajach Słowiańszczyzny południowej nawóz służy jako opał. (§ 234) Tu i owdzie