klsti540

570

C. MOSZYNf

i: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

w Azji; Kirgizom nie obce są nawet wiszące płachty, używane jako kolebka.

Kołysanie wiszących kolebek odbywa się w dwu kierunkach: poziomym i pionowym. U.lrych Werdum, podróżujący w XVII w. po Polsce, wzmiankuje też o kołysaniu wirowem, powodowanem przez skręcanie i rozkręcanie sznurów, podtrzymujących sprzęt. Kołysanie pionowe szczególnie rozpowszechnione jest u Słowian wschodnich oraz u sąsiadujących z nimi Finów nadwołżańskich (np. Czeremisów), ludów bałtyckich etc. Uskutecznia się ono dzięki temu, że kolebka zostaje zawieszona na odstającym ku dołowi końcu pręta, przymocowanego poziomo u pułapu. Do kołyski przywiązane jest mniej lub więcej długie strzemię ze sznura, zapomocą którego, przez rytmiczne pociąganie ręką lub nogą ku dołowi, powoduje się miarowe opadanie i wznoszenie sprzętu. Tu i owdzie zachowały się osobne nazwy dla kolebek, kołysanych poziomo i pionowo. Tak na Białorusi witebskiej pierwsze nazywają się kołyskami (kał^ska), zaś drugie zybkami (zybka); ostatnia nazwa znana jest i na Wielkorusi, a, rzecz ciekawa, przechowała się w znaczeniu kolebki i w niektórych wsiach chorwackich (Gutfjeld etc.) na Morawach (zibka).

W rdzennej Polsce bezwzględnie panującą ludową nazwą dla wszelkiej kołyski jest kolebka; wyraz kołyska dziś dopiero zaczyna być używany tu i owdzie przez polskich włościan. Nazwy mniej lub więcej dokładnie odpowiadające naszej kolebce, znajdujemy u Czechów, Słowian południowych oraz na Wielko- i Białorusi. Ale na znacznej przestrzeni Białorusi i częściowo na południowej Wielkorusi panuje już obecnie wyraz koł>'ska, charakterystyczny przedewszystkiem dla Małorusi.

586. W krajach zachodnich i północno-wschodnich, gdzie są znane płachty lub kołyski wiszące, używa się też szczególnych sprzętów pomocniczych, służących do zawieszania tych płacht, czy kołysek w polu. Najpospoliciej posługują się tu włościanie trójnogiem, złożonym z trzech przedziurawionych u góry i związanych w tern miejscu drążków. Kołyska wisi spodem między temi drążkami, a sznury, na których wisi, służą jednocześnie jako oparcie dla osłony, chroniącej niemowlę od owadów, tworząc razem z tą osłoną jakgdyby rodzaj małego płóciennego namiotu. Na Polesiu i indziej widzimy też niekiedy zamiast trójnoga zwykły pojedynczy pręt, wetknięty zukosa w ziemię. U jego górnego końca zawiesza się kolebkę.

Kołyska oraz trójnóg nie wyczerpują wszystkich sprzętów dziecinnych. Należą tu bowiem jeszcze rozmaitego rodzaju stojaki. Z krajów słowiańskich znamy dotychczas dwa ich rodzaje: drążkowy (fig. 487, 4) i stołkowaty (fig. 487, 2). Oba mają zasięgi bardzo rozległe, choć nie we wszystkich wsiach w obrębie danego zasięgu są używane. Drążkowy stojak miewa kabłąk drewniany, bądź bezpośred-