klsti598

628    K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

rządu (poi. kośle, czes. kosie). Nazwę tę przechowały dawniejsze źródła drukowane; a i dziś, zdaje się, tu i owdzie w Czechach używa jej lud, coprawda w znaczeniu łyżew. Z etnografów pierwszy zwrócił na nią uwagę Ć. Zibrt (Ćesky Łid, 1908); etymolodzy łączą ją z wyrazem koślawy. Jakoż ze względu na charakterystyczny wygięty kształt przedniego końca nart (ob. fig. 509, 4) możnaby się na takie objaśnienie zgodzić.    '

I narty, podobnie jak karpie, posiadają rozległy zasiąg poza granicami Słowiańszczyzny. Nie uwzględniając oczywiście ich dzisiejszego nowego rozpowszechnienia, pozostającego w związku z narciarskim sportem, wymienimy tylko, że używane były w XVIII wieku w Tyrolu, a do ostatnich czasów — w północnej Szwecji, Norwegji, Fin-landji, Laponji, u Zyrjan, Baszkirów etc., zaś dalej — w północnej Azji i Ameryce. Już przed wiekami dochodziły do Chin napół bajeczne wieści o mieszkańcach południowej Syberji, umiejących szybko biegać na nartach.

636. Bezporównania mniej pospolite od karpli i nart są po wsiach słowiańskich łyżwy. Żelazne, o ile wogóle są używano, pochodzą z miast lub w inny sposób zdradzają zwykle swą nieludową pro-wenjencję. Na szczególną natomiast uwagę zasługują łyżwy kościane. W krajach poza-słowiańskich służą jako takie końskie, czy bydlęce, kości goleniowe albo żebra lub też połówki dolnej szczęki. Kości te bywają niekiedy odpowiednio podziurawione, aby umożliwić przywiązywanie do obuwia. Jednak, o ile mi dotychczas wiadomo, na ziemiach Słowian (nie licząc dość obfitych tu i owdzie zabytków kopalnych) znaleziono takie łyżwy w użyciu zaledwie w paru punktach. Coprawda A. Fischer powiada w „Orlim Loeie“ (1927), że „w Jugo-sławji, zarówno serbskie jak i chorwackie dzieci ślizgają się na takich kościach dziś jeszcze bardzo często¹¹. Natomiast miejscowi etnografowie, z jakimi rozmawiałem w Serbji i Chorwacji, niewiele o tern wiedzą. Znana jest tylko wzmianka V. Ćurćića, według której opowiadali mu włościanie w pewnej okolicy Bośni, że jeszcze dziś niekiedy kości końskie znajdują u nich zastosowanie jako łyżwy. Nie przywiązują ich tam liiczem do nóg, lecz wprost tylko podkładają pod chodaki; do popychania się służą dwa kije, zakończone żelaznemi szpicami.

Dzięki kwestjonarjuszowi Fischera dowiedzieliśmy się z odpowiedzi, dotyczącej wsi Piekar (pow. Sandomierz), że i w Małopolsce, we wspomnianej wsi, chłopcy ślizgali się dawniej dla zabawy na podkładanych pod prawą stopę i niczem nieprzywiązywanych żebrach końskich. Łyżwy kościane znane są poza tern z niektórych okolic Węgier, Niemiec, Islandji etc. F. M. Feldhaus przytacza dane, poświadczające używanie ich w Anglji w XIII oraz w XVI wieku. Nieco bar-