klstidwa139

268    K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

A. Praktyki submagiczne.

Akcja sama w sobie jest racjonalna; magiczną staje się przez to, że objekty, wzgl. właściwości objektów, których dotyczy, w rzeczywistości nie istnieją lub istnieją całkiem inaczej, niż założono (§§ 207—217).

B. Praktyki magiczne.

Akcja sama w sobie jest irracjonalna.

1.    Akcja polega na fikcyjnem przenoszeniu właściwości (przymiotu, stanu, funkcji i t. p.) jednego objektu na inny zapomocą przekroczenia, przerzutu, okrążenia etc. Pr. tr an sl acy j n e^] (§§ 219—222).

2.    Akcja polega na fikcyjnem oddziaływaniu na oddalony objekt N zapomocą przedmiotów, wysyłanych na krótką odległość w prze-

strzeń w jego kierunku. .

. Pr. transmisyjne² (§§ 223—224).

3. Akcja polega na fikcyjnem oddziaływaniu na objekt N przez faktyczne oddziaływanie na inny przedmiot.

Pr. sympatetyczne.

a)    Oddziaływuje się na objekt N przez faktyczne oddziaływanie na jakikol-wiekbądż przedmiot; rozstrzyga sama tylko akcja, jakość przedmiotu — to szczegół obojętny. Pr. sympate-tyczne podrzędne (§§ 225—227).

b)    Oddziaływuje się na objekt N przez faktyczne oddziaływanie na przedmiot, wyobrażający go lub w inny sposób z nim się kojarzący. Pr. s y m-patetyczne właściwe (§§ 228—232).

4.    Akcja polega na fikcyjnem kreowaniu objektu N przez upodobnianie się do niego lub przez faktyczne kreowanie przedmiotów wyobrażających go, czy też doń podobnych. Pr. kreacyjne (§§ 234-235).

5.    Akcja polega na fikcyjnem oddziaływaniu na jakąś przyszłą czynność czy stan przez ich zapoczątkowanie. Pr. incepcyjne^s(§ 235).

Zgodnie z tern, co powiedziano w § 204 o przesadnem ocenianiu doniosłości słów i myśli, wiele z powyższych praktyk może, zdaniem ludu, osiągnąć zamierzony skutek nawet wtedy, kiedy się je tylko opisze słowami (albo — wyjątkowo — kiedy się je pomyśli). Niejednokrotnie — jak nato znajdziemy niżej sporo przykładów (ob.

absolutnie nie wystarczająca i ujmuje rzecz zbyt powierzchownie, nie wnikając głębiej w różnice, dzielące poszczególne grupy praktyk magicznych. Termin Frazera: sympatetyczny, zachowuję, choć używam go w nieco odmiennem znaczeniu, zwężając cokolwiek dotychczasową treść tego pojęcia.

¹ Cf- łac. transfer o, translatum 'przenieść (z miejsca na miejsce)’.

*    Cf. łac. transmitto 'przesyłać dokądś’.

*    Cf. łac. incipio 'zaczynać’.

też § 150) — skuteczność danej akcji magicznej zostaje wzmocniona przez to, że przy jej wykonywaniu jednocześnie opisuje się ją albo wyraża w słowach; opisy takie często bywają niezmiernie cenne dla etnologa, zdradzają bowiem przed nim właściwy sens zabiegu. — Niezachwiana wiara w tak zwaną w nauce siłę czy moc słowa (ob. § 236) prowadzi też do bujnego rozwoju z a ma wian (ob. dział IV), które bywają również włączane do magicznych praktyk w szerszem znaczeniu ostatniego wyrazu.

207. Do kategorji podrzędnych praktyk magicznych sensu stricto czyli do praktyk submagicznych należy m. i. wysysanie magiczne, a dalej, ogromnie rozpowszechnione u Serbów, Bułgarów, Rusinów, Polaków etc., zlizywanie. Obie te praktyki wymierzone są głównie przeciw⁷ urokom, wzgl. chorobom przez nie powstałym, a także przeciw przestrachowi; obie stosuje się przeważnie do urzeczonych albo przestraszonych dzieci; przyczem są one związane z wypluwaniem wyssanego czy zlizanego uroku lub przestrachu (§§ 150—151).

Także, szeroko rozpowszechnione u wszystkich Słowian, zmywanie złego (przez mycie lub kąpiel) tu należy (§ 151). Cokolwiek mniej jasne jest przewlekanie, przedsiębrane w celu uwolnienia danej osoby czy zwierzęcia od zła (przeważnie od choroby), albo też w celu zabezpieczenia ich od niego. Stosuje się je w nader różny sposób. Nadzwyczaj pospolite u Słowian zachodnich, wschodnich i południowych, a poza tem u ludów romańskich (nie wyjmując mieszkańców najdalszych zachodnich kresów⁷ półwyspu Pirenejskiego), u germańskich (włącznie ze Skandynawami), u niektórych ugrofińskich (np. u Mordwinów) i kaukaskich (np. u Ormjan w Transkaukazji) jest przewlekanie słabowitych, niewydarzonych lub chorych osób — niemal wyłącznie dzieci — przez szeroką szparę w umyślnie rozszcze-panem żywem i zdrowem drzewie (zw^rykle — ale nie wyłącznie! — w dębie). Niekiedy miejsce szpary zajmują też szczególne obręcze, utworzone z konarów dzięki igraszce natury, albo otwory między pniem a gałęzią i t. p.; ale to są naogół wypadki rzadsze. Zrzadka też miast szczeliny lub otw^roru w drzewne używ^ra się szpary w⁷ płocie. Na Małorusi funkcję drzew⁷a czy płotu pełni czasem obręcz, wypieczona z ciasta w kształcie ogromnego obwarzanka.

W pewnych znów okolicach u Słowian bałkańskich chory, aby uwolnić się od febry, udaje się pod krzak bzu zielnego czyli hebdu (Sambucus Ebulus L.), przyciąga jego wierzchołek do ziemi, obciąża go kamieniem i pod utworzonym w ten sposób łukiem prze-pełza trzykrotnie. Poszukuje się zwykle do tego zabiegu hebdu o trzech prętach, wyrastających z jednego korzenia, aby łuk był potrójny; po przepełznięciu zaś wycina się lub wykopuje pręty ze słowami: „U tri struka posekoh tri groznice; kat se ova tri struka po-mładila, onda se i groznica povratila“. (W trzech łodygach