klszesz077

816

t. Moszyński: kultura lui

(kreseezka u góry litery oznacza odwrócenie motywu, występującego poza tym w postaci nie odwróconej w kolorze c i e; w. Madźare, Samo-kovsko), 4a 4b 4a 4c | 4a 4b 4a 4c (tamże), 4a 4b 4a Sc 3d 3c j 4a 4b 4a 3c 3d 3c (tamże), 5a 3b 5a 5c 3(L 5e \ 5a 3b 5a oc 3d 5e (Samokoysko bez bliższego określenia miejscowości). Jak widać, ostatnie bardzo ciekawe przykłady pochodzą, podobnie jak j pierwszy z podanych przed chwilą, jednak z Bułgarii zachodniej i przy tym z okolic bliskich Sofii (Samokoysko).

Nieco zbliżone efekty— również barwne — zdają się występować u sąsiadujących z zachodnimi Bułgarami wschodnich Serbów, zwłaszcza na południu ich siedzib, wzgl. u zachodnich Macedończyków. Natomiast z północnej Słowiańszczyzny nie umiem w tej chwili podać nic zupełnie analogicznego. Zdarzają się co prawda i tam rytmy nie całkiem proste, w rodzaju opisanego niżej układu siatkowego naszyjnika z Olchowca (ab cb^l względnie ab ac; ob. § 683, gdzie mowa

0    szyku barwnych paciorków na cekinach), ale nie mogą się one mierzyć z bułgarskimi.

Wszystkie powyższe przykłady dotyczyły rytmiki rzędowego układu motywów barwnych; jednakowoż znają Słowianie takież szyki rytmiczne motywów bezbarwnych. Tak, powiedzmy, M. Gładysz poświadcza dla rzeźby śląskich górali rytmiczne człony: ab, abb, abbb, abo, abcb i nawet — jako bardzo rzadkie — abcd. Z Polesia podał mi p. Cz. Pietkiewicz człony: ab, aaaab, abae itp.; znajdują one zastosowanie przy zdobieniu wyrobów z kory techniką stemplową itd.

Układy stosujące rytm dwuwymiarowy są u Słowian na ogół zupełnie proste; przeważna ich część mieści się w obrębie typu szachownicy, tzn. dwa różne motywy mijają się w nich w podobny sposób jak białe

1    czarne pola szachownicowe. Jednak nawet tak proste układy często bywają niedoskonałe, dając cały szereg przejść do zupełnie luźnych. Tylko wzorzyste tkactwo w rodzaju tego, jakiego przykład widzimy na fig. 153, zachowuje dwuwymiarowy rytm doskonały; zawdzięcza to jednak oczywiście w znacznej mierze czynnikom ściśle technicznym.

641. Symetria jest w sztuce zdobniczej zjawiskiem podobnie elementarnym jak rytm i podobnie jak on rozpowszechnionym u wszystkich bodaj ludów świata, poczynając od tych, co stoją na najniższych stopniach kulturalnego rozwoju, a kończąc na cywilizowanych. Jej wielkie wzięcie tłumaczy się poniekąd symetryczną budową ludzkiego ciała i niezmiernie wielką rolą, jaką to ciało gra w sztuce prymitywnej jako przedmiot poddawany upiększaniu. Stąd też może wywodzić swój początek duża przewaga symetrii pionowej nad poziomą, dająca się obserwować wszędzie na materiale etnograficznym, a m. i. występująca także w ludowej sztuce plastycznej. Sło-

Tu podaję już tylko człon rytmiczny (jedno ogniwo rytmu).