klszesz186

974 K. MOS2YŃ8K1'- LUDOWA SŁOWIAN

rodzajem zaś tym jest dramat. Wszystkie natomiast trzy działy pozostałe: taniec, muzyka i poezja^J, pospolicie nawet w swych najskromniejszych przejawach odrywają każdego, kto podda się ich działaniu, od powszedniego widzialnego i słyszalnego świata, transponując z miejsca w światy inne, subiektywnie odczuwane jako wyraźnie odrębne, niekoniecznie może „nieziemskie" czy „nadziemskie", jak się je nieraz określa, ale w każdym razie bardzo swoiste.

ig. 203. Naszyjnik bułgarski. M. Haberlandt, Volker-ihmuck, b. d. tabl. 27 fig. 3 (porówn. analogiczne ^rpy u E. Petevoj, INEMS t. 6, r. 1926, s. 75 sq., g. 53 sq.). — Rys. wg fot. reprodukcji w źródle J. K.

Oczywiście tego, o czym przed chwilą była mowa, nie należy brać ani zbyt dosłownie, ani też tępo i opacznie. Niektóre tańce, niektóre utwory muzyczne i niektóre poezje rozmyślnie usiłują kopiować rzeczywistość, co się im niekiedy dość udaje. Poza tym zarówno muzyka, jak też i taniec mają pewne odpowiedniki w przyrodzie: śpiew i tzw. tańce ptaków oraz zwierząt innych, rytmiczne ruchy kołysanych wiatrem roślin... Z drugiej znów strony i plastyka i dramat odbiegają czasem daleko od realnego świata zjawisk. Nie chodzi więc tu o wykrycie jakiejś zupełnie ostrej nieprzekraczalnej granicy, dzielącej plastykę i dramat z jednej — od tańca, muzyki i poezji drugiej strony. Chodzi li tylko o podkreślenie, że dwa pierwsze nich stoją na ogół bez porównania bliżej mniej lub więcej co-dennej rzeczywistości, niż trzy ostatnie. Dzieł sztuki, które by takim stopniu dawały wzrokowe czy (wzrokowe i słuchowe) złu-:enie zwykłej istniejącej poza sztuką rzeczywistości, które by ją tak iernie, tak sui generis niewolniczo kopiowały, jak, dajmy na to, nie-ównany florencki portret Tycjana, co według niektórych wyobraża owarda księcia Norfolku, albo jak rola wiarusa — posłańca śmierci „Warszawianki grana przez Ludwika Solskiego, z całą pewnością óżno szukalibyśmy śród utworów choreograficznych, muzycznych y poetyckich. W samej naturze tańca, muzyki i poezji leży bowiem rywanie od ziemi, od rzeczy istniejących poza sztuką i — jak już raz wiedziałem — przenoszenie człowieka w inne światy, nastrajanie ca-£0 jego jestestwa na odmienny, jak gdyby nie mający wiele współ go z rzeczywistością i jak gdyby nieziemski ton. ¹

Oprócz wyczuwanego subiektywnie większego oderwania od zwykłego świata jeszcze jedna cecha, tym razem juź obiektywna, pozostająca zresztą w pewnym związku z poprzednią, łączy taniec, muzykę i poezję, oddzielając od nich plastykę i dramat Cechą tą jest rytm żywy, tzn. rozwijający się w czasie. Dramat właściwy nie zna go wcale, a przynajmniej nie leży on w istocie dramatu. Plastyka nie zna go również, posługując się co najwyżej martwym rytmem przestrzennym, wywołującym w człowieku zupełnie inne uczuciowe reakcje, niż rytm żywy: taneczny, muzyczny i poetycki.

Charakterystyczne jest też, że o ile w zakresie plastyki i dramatu sztuka ludów nie cywilizowanych nie może się poszczycić arcy-

Fig. 204. 1. i o. Szpile do włosów; 2. ozdoba ze spiralnie skręconego mosiężnego drutu i z paciorków (bliższego objaśnienia brak); 4.-6. trzy fragmenty filigranowych łańcuszków (bez bliższego objaśnienia), Dalmacja, N. Bruck-Auffenberg 1. c. tabl. 51, 56 i 50. — Rys. wg fot. reprodukcji w źródle i ołówkowego szkicu autora J. K.

dziełami, które by były w stanie wywoływać w nas równie silne estetyczne reakcje, jak arcydzieła nasze¹, o tyle w zakresie tańca, poezji i muzyki posiada ich tysiące. Muzyka wokalna Indian północnej Ameryki i niektórych innych plemion, nieporównane poematy tychże Indian, Eskimów, mieszkańców Oceanii, feeryczne tańce niezliczonych ludów egzotycznych — wszystko to może służyć jako jaskrawy dowód prawdy słów wypowiedzianych przed chwilą.

699. Jak wiadomo, mniej lub więcej dramatyczne co do formy misteria, obrzędy itp. należą do wytworów kultury niezmiernie roz- ^{2 3}

Poezja w ścisłym znaczeniu tego słowa.

¹ Wspaniałe ludowe kobiernictwo orientalne rozwinęło się w obrębie zasięgu

promieniowania wielkich cywilizacji Wschodu.