klszesz250

1098 i: kultura ludów

tj. mogiły stanowiące pamiątki podobnych tragicznych wydarzeń. — Rozwiązanie drużyny jest jeszcze bardziej uroczyste od jej zawiązania; po upływie groźnego okresu dwunastnicy, tzn. 6 stycznia (st. st.) udają się tancerze w pełnym orszaku do cerkwi, aby się poddać dobroczynnemu wpływowi modlitwy duchownego; w przeciwnym razie

Fig. 255. Taniec zbójnicki górali polskich. Tatry (cf. też fig. 236). Wg ryciny w wydawnictwie: „Polska. Obrazy i opisy" t. 1, r. 1906, s. 208 fig.. 105 (cf. też Die Ósterreichisch-Ungarische Monarchie in Wort und Bild, Galizien, r. 1898, s. 371). Przerys. autor.

dotknęłoby ich jakoby szaleństwo. Orszak wkracza do świątyni z nakrytymi głowami i z bronią w ręku; wychodzi zaś z niej z gołą głową i bez szabel, a natomiast ze świecami; wtedy też dopiero uczestnicy tańców żegnają się znakiem krzyża po raz pierwszy od dni dwunastu i po raz pierwszy od tego czasu całują święte obrazy. Niesamowita potęga czaru, jaka na nich ciążyła, zostaje tym samym zdjęta.

Opisany taniec z zupełną przejrzystością rysuje się przed nami jako złożona praktyka czy raczej jako cały obrzęd magiczny, mający na celu walkę ze złym i oczyszczanie oraz zabezpieczanie odeń swych bliskich i ich dobytku. Do pewnego stopnia krewnią się z nim także pląsy mężczyzn, uzbrojonych w okute i obwieszone brząka-dłami kije, sprawowane w równie niesamowitym jak dwunastnica okresie zielonoświątecznym i mające na celu m. i. uzdrawianie chorych (ob. § 278).

757. Już mówiąc o tańcach zapustnych w Polsce, napomknęliśmy o używaniu siekier obok szabli. Podobnie u jednego z dwu wodzów tanecznych drużyn bułgarskich, opisanych przed chwilą, widzieliśmy topór w ręku. Jakoż i topór jest orężem często używanym podczas tańców obrzędowych (m. i. magicznych) i innych. W pląsach obrzędowych widzimy go przede wszystkim w Bułgarii. Tak podczas Wielkiego Postu wykonuje się po wsiach wschodnio- i południowo-bułgar-skićh w wyraźnym celu spowodowania urodzaju i zdrowia pląs zwany bojenec. To samo miano: bojenec, nosi główna osoba w tym tańcu: dziewczyna ubrana częściowo w odzież męską i uzbrojona w topór trzymany w prawej ręce. — Tańczą też w Bułgarii z siekierą podczas obchodów w dniu Zmartwychwstania Łazarza. Chodziły wtedy po obejściach i chodzą dziś jeszcze tak zwane la-zarki; dwie z tych dziewcząt były dawniej „uzbrojone po męsku“: jedna w topór, druga zaś w pałkę.

Fig. 256. Taniec huculski wg ryciny z końca wieku XVIII „Hacquet’s neueste physikalisch-politische Reisen in den Jahren 1791. 92. und 93. durch die Dacisclien und Sarma-tischen oder Nordliehen Karpathen", Norymberga r. 1794, s. XIX.

U Słowian północnych w regionie karpackim (z rzadka na Słowa-czyźnie i przyległym wschodnim rąbku Moraw, częściej na południowych krańcach Małopolski i na karpackiej Rusi fig. 236, 253 i, 254—56) dość są lub były rozpowszechnione tańce z tzw. ciupagą (ob. cz. I s. 382, fig. 347). Pospolicie nie mają one dziś charakteru obrzędowego, choć tu i owdzie w Małopolsce słyszymy wyraźnie, że wykonywano je „najwięcej w Ostatki", albo znów — zależnie od okolicy — że tylko „na weselu drużbowie tak tańczyli", — i choć najstarszy opis tańca huculskiego z ciupagami (ob. niżej) dotyczy również wesela. — Ponieważ choreografii orężnych pląsów w Czechosłowacji bliżej nie znam, ograniczam się więc tylko do podania paru ilustracji. Polski taniec z ciupagami omówiliśmy wcale dokładnie wyżej w § 730; tu dodam tylko — na odpowiedzialność p. Mieczysława Cholewy — krótką wiadomość, niedawno ogłoszoną przezeń w jednym z popularnych tygodników. „W zbójnickim — powiada p. M.

Cholewa — wypowiadają sobie (zgrabniejsi górale) walki na zwinność, które dawniej nieraz kończyły się śmiercią. Te popisy zwinności odbywają się ^ ten sposób, że dwóch górali staje naprzeciw siebie i do

taktu muzyki tańczy. W pewnym momencie jeden z nich, będąc 'w przysiadzie, zamierza uderzyć drugiego ciupagą w nogi. Ten, będąc również w przysiadzie, musi podskoczyć, aby uniknąć ciosu. W następnym zaś przysiadzie tamten robi to samo poprzednikowi... — Inna figura znów przedstawia walkę. W takt muzyki jeden góral drobiąc naciera ciupagą na dru