klszesz399

1392 i. Moszyński: kultura SŁOWIAN

•diich... („W lasach to się działo, w lasach-borach, | W wilgotnych borach, w sennych")¹.

879. Z zestawieniem zwrotów o podobnej logicznej czy nastrojowej treści wiąże się do pewnego stopnia tyle charakterystyczny dla części Słowian i tak bardzo zajmujący paralelizm. Typowy paralelizm polega na zestawieniu dwu analogicznych obrazów, z których pierwszy wzięty jest ze świata roślin i zwierząt czy w ogóle przyrody, zaś drugi — z życia człowieka. W najprostszych wypadkach zestawienie takie obejmuje dwa krótkie bezpośrednio po sobie następujące zdania np. Przykryło się niebo obłokami, | Przykryła się Marysia rąbkami²...; błrus. U meśaca dva rożki, | Aumołodoho dva bratki³...; wkrus. Źelonaja roS6av|ovśu noóśumeła, [A ja, mołodeńkaja, vśuno6ku ńe spała⁴...;-Yjun na vode izvivajetśa, | A źat u vorot ubivajetśa⁵...; bułg. Gal ab mi guka vusoja [ Ne vesta pój e v gradina⁶...; serb.-chorw. Sunce zadje medju dve pianine, | Momak leże medju dve devojke⁷... albo Yijaju se ponebuoblaci, |Spre-maju se u Stambol junaci⁸... Tego rodzaju paralelizmy spotyka się u wszystkich Słowian, ale u południowych należą do zjawisk zupełnie rzadkich lub nawet wyjątkowych; stosunkowo rzadko napotyka się je również u Słowian zachodnich, aczkolwiek są u nich częstsze niż na Bałkanach; natomiast na Rusi (a w szczególności na Polesiu, Biało- i Wielkorusi) występują bardzo obficie, przytrafiając się nawet w zawodzeniach żałobnych (cf. Da odko tyłoś jabłonko od jabłońki,IDa odbyłaś moja drużyna od mene⁹!). Taki paralelizm, w przeciwieństwie do czysto formalnego (ob. § 884), w którym brak jest semantycznego (znaczeniowego) związku między pierwszym a drugim jego członem, nazywamy logicznym. Najpowszechniej jest on czysto opisowym: poeta rysuje przed nami jeden po drugim dwa mniej lub więcej podobne do siebie obrazy. Z miejsca zaznaczmy, źe bardzo zbliżony paralelizm oddaje też usługi przy formowaniu niektórych przysłów (cf. np. wkrus. Zelezo r ż a sjedajet, z a v i s 1 i-vyjotzavisti pogibajet¹⁰; Utinago zoba ńe nakormis, gospodskago karmana ńe napołniś¹¹). Także liczne zamawiania zdradzają pokrewne pomysły.

Paralelizm obejmujący dwa lub parę wierszy nazywamy nieroz-winiętym. Słowianie znają jednak również różne postacie rozwiniętego paralelizmu, kiedy to każdy z dwu zestawianych członów liczy sobie po kilka, a nawet kilkanaście wierszy. Kilkuwierszowe formy paralelizmu logicznego, opisowego i przy tym zupełnie lub prawie zupełnie symetrycznego¹² napotykamy przede wszystkim u Słowian wschodnich, rzadziej u zachodnich (np. czes. Teće voda sko-kem, j Kole naśich oken | Nemożem ju z a s t a v i t. | Rozhne-vała sem si | S v o j e h o miłeho | Nemożem ho udobrit¹³ [ ...). Natomiast bardzo rozwinięte postacie takiego paralelizmu znam dotychczas li tylko ze Słowiańszczyzny wschodniej, i to przede wszystkim, choć nie wyłącznie, z Białorusi, gdzie są niezmiernie rozpowszechnione i zupełnie pospolite. Podaję tu aż cztery przykłady (zaczerpnięte spośród białoruskich pieśni weselnych), aby zarazem — przy tej sposobności — dać możliwie dobry obraz czysto ludowej twórczości Słowian, boć chyba nie podobna prawie wątpić, że przytoczone niżej pieśni zostały ułożone przez wieśniaków.

1.

a. L'aćeli żuravy Taćeli,

Dy a^in żuravok dy paperidu, Dy nazad kryllijkam machaić, Jon svaich żuravoij ź^irżaić: „Pamału, żuravy, pamału, Tutyćka rećki by stryj a, Tutyćka lasoćki ćomnyja, Kaby pefjićka ni uranić,

Kaby kryllijka ni złamie"!

b. Jechała drużyna, jechała;

A^in nas Śarhejka dy paperidu, Jon nazad chustuju machaić, Jon svaju druźynu ź^irżaić: „Pamału, drużyna, pamału, Tutyćka vułyćki ćesnyja, Tutyćka £evaćki yńeśnyja, Tutyćka vułyćki bojnyja, Tutyćka |evaćki ubornyja"¹⁴.

1

P. Kireevskij 1. c. zesz. 2, cz. 1, r. 1917, s. 61 nr 1389.

2

⁸ K. Wójcicki, Pieśni ludu Białochrobatów, Mazurów i Rusi znad Bugu, t. 2, r. 1837, s. 77. — Rąbki znaczy tu tyle, co 'zawój lub czepiec nakładany na głowę przez mężatki’.

3

* „Księżyc ma dwa rożki, | A pan młody ma dwu braciszków". Pieśń weselna. K. Moszyński, Polesie wschodnie, r. 1928, s. 260 nr 692.

4

   „Zielony gaj całą noc szumiał, | A ja, młodziutka całą noc nie spałam". A. So-boleyskij, Velikorusskija narodnyja pćsni, t. 4, r. 1898, s. 40 nr 52.

5

   „Piskorz we wodzie się wije, | A zięć (pan młody) u wrót się zaleca". Pieśń weselna. P. Kireevskij 1. c. zesz. 1, s. 89 nr 270.

6

   „Gołąb (mi) grucha w cieniu (dosł. w cienistym miejscu), | Dziewczyna śpiewa w ogrodzie". N. Naćov, Ekskursija iz naśata narodna poezija, Period. Spisanie na Bglgar. Kniź. Druźestvo v Srćdec, zesz. 48, r. 1895, s. 957.

7

   „Słońce zaszło między dwoma górami, | Chłopiec położył się między dwoma •dziewczynami". Vuk Karadżić, Srpske narodne pjesme, t 1, r. 1841, s. 215 nr 302. Cf. też wariant z Prilepu: P. BułaS 1. c. s. 104.

8

   „Gonią po niebie obłoki, [ Gotują się do Stambułu junacy" B. Petranović, Srpske narodne pjesme iz Bosne, r. 1867, s. 273 nr 295.

9

   „Da odtoczyło się jabłuszko od jabłonki,-! Da rozstał się mój towarzysz (dosł. małżonek, mąż) ze mną", ob. wyżej w rozdziale o muzyce § 761 pieśń nr 18.

10

„Żelazo jest trawione przez rdzę, zazdrosny ginie z zazdrości".

11

*    „Kaczego wola nie nasycisz, pańskiej kieszeni nie napełnisz".

12

^s Oba człony zestawienia mają jednakową lub bardzo bliską ilość wierszy.

13

*    „Płynie woda skokiem, | Koło naszych okien, | Nie możemy jej zatrzymać. | Rozgniewałam na się | Mojego miłego | Nie mogę go udobruchać". F. Bartoś, Naro-dni pisnę moravske, r. 1901, s. 362 nr 667 b.

14

„Leciały żurawie, leciały, | A jeden żuraw na przedzie, | W tył on skrzydełkiem macha 1 I swoich żurawi wstrzymuje: ! Powoli, żurawie, powoli, | Tutaj są rze-