klszesz416

1426 l. MOSZYŃSKI: KULTU iVA SŁOWIAN

nik wydają się być utworzone tylko dla zbitki od istniejącego przymiotnika np. błrus. ścyry śćyryć, dosł. ^pszczerości‘szczerować’. Zdarzają się na Kusi pieśni, w których annominacja, utworzona przez rzeczownik i czasownik, występuje wielokrotnie obok siebie w jednym utworze: Aśto ńe ot lesu, łesu | ... da sto ńe Bel'- to zaBe-l'eła, ! da śto ńe śer-to zaśereła, da sto ńe kraś-to zakra-siła |da śto ńe siń-to zaśińeła¹. — Dość częste jest dalej tworzenie się zbitki annominacyjnej przez zestawienie jednobrzmiących przymiotnika z rzeczownikiem: bułg. óudno cudo, tamna t a m-nica; wkrus. ćudo ćudnoje, ćuż eużanin, gore gorkoje, tomnaja temnica, svetłaja svetlica itd. Również i inne części mowy łączą się w podobny sposób dla utworzenia miłej wieśniakowi zbitki: wkrus. kiśma kiśeć, cudnym cudno, ćernym 6erno (ci U togo li Cernigova nagnało siłuski ćernym-ćerno, aj Sernym-ćerno, kakćernavorona) itp. Pospolitszym jest typ polegający na łączeniu dwu rzeczowników (np. łużyc. pu-ćj e - pśe zpućj e albo puć j e-rozpućj e). W przeważnej ilości wypadków można z łatwością wykazać, że wszelkie zbitki podobne mają na celu szczególne podkreślenie i nasilenie treści zawartej w zestawionych słowach. W innych jednak (nie licząc wypadku zilustrowanego wyżej na przykładzie hory harav&ć) zdaje się mieć wyłącznie wartość samo tylko igranie współdźwiękami (ci np. maced. Vila se łoza vinena | okolu borva bororna)². Taką samą wartość posiada zapewne luźne zestawianie podobnie brzmiących słów w bliskim sąsiedztwie np. Srdo moja ne srdi se na me² albo Drażi je dragi od brata³. Kunsztowne poczynania ostatniego rodzaju spotykamy przede wszystkim na Bałkanach.

894. Typowe niemzwinięte porównania pospolite, takie jak: _#-będę rumiana, | «7aA /a itoaśwa kalina„(świekra) wysuszy twą główeńkę, | Jak \oiater kalineńkę; \ I spadnie z ciebie krasa, [ Jako z kaliny rosa“; „...doczekałam pięknej sławy, j Jako ona biała gąska leśnej trawy“\ „rumiana jako jagoda^u; „mł o d a j a k o j ag o da*; „mój wiane-czek jako szczere złoto, [Jak szczere złoto, czerw ona kalina^u‘, „smutna jak sierota**) „Jaś jak rozmaryn świeży“⁴ itd., itd., są na ogół dobrze znane wszystkim Słowianom; ale prawdziwym ich królestwem jest poezja Słowian bałkańskich. Tam osiągają bowiem takich szczytów kunsztu i artyzmu, jakich próżno byłoby szukać na północy. Można śmiało powiedzieć, że bardzo licznymi spośród porównań bałkańskich z pewnością nie pogardziliby najwięksi nasi poeci, gdyby łaskawy geniusz w porę im je podsunął. Szczególnie epika bałkańska obfituje w znakomite tu należące efekty. Dość jest bodajby powołać się w tym związku na jeden tylko przykład, na ową zbroję któregoś z czarnowłosych bałkańskich junaków, co świeci mu skroś sumiasty wąs jak młody księżyc przez gałęzie jodły, by dać wystarczające pojęcie o poziomach, jakich sięga obchodząca nas tu stylistyczna figura w poezji południowych Słowian: Sve u crnu, na vranijem konjma, | A naprijed junak na yranćićuj Crnih, Mujo, do ramenabrka, I Panuli mu po malim pu-Skama; | Sjaju mu se toke kroz brkove, j Kano mjesec od petnaest dana, j Kad obasja kroz jelove grane \ — Przykład ten odsłania równocześnie całą przepaść, dzielącą wspomniane tylko co poziomy od tych, na jakich się obracają porównania Słowian północnych. Oczywiście podobnych fragmentów można by przytoczyć więcej; ograniczę się jednak tylko jeszcze do dwu urywków. Jeden z nich daje obraz licznego wojska: Konj do konja, junak do junaka, i Bojna kopi ja kao ćarna góra, f Sue barjaci kao i oblaci, l A ćadori kao i snj egovi-. Drugi daje nieoczekiwane a świetne porównanie uwiązywania wojownika do kopii bojowej z uwiązywaniem kądzieli do przęślicy^{5 6 7}: Ako li mi Bog isreća dade, | Te se zdravo u Kruśevac vratim, | Uhva-tiću Vuka Brankovića, jVezaću ga uz to bojno ko-plje, | Kao żena kadj el’ u z presli c u, |Nosiću gau poi je K o s o v o!⁸.

Poezja liryczna Bałkanów bogatsza jest w porównania od epi-cznej. Jakkolwiek w liryce nie noszą one tego iście homeryckiego piętna, jakie niejednokrotnie posiadają w epice, jednakowoż bywają także niezwykle kunsztowne, a nieraz i śmiałe. Toteż od dawna wiadomo,

1

T. Istomin i S. Ljapunov, PSsni russkago naroda, r. 1899, s. 115 nr 23 (pow. totemski b. gub. wołogodskiej).

2

^s P. Bułat, Prilog za izuCavanje narodne poezije u JuZnoj Srbiji, Glapnik Skopskog Nauenog Dru§tva t. 1, r. 1925, s. 110.    /

3

* T. Ostojić, Istorija srpske kniźevnosti, r. 1923, s. 192.    /

4

Wybrane z kilku pierwszych lepszych stronie cytowanego zbioru /trlogera (s. 66—74 passim).

5

„Wszyscy w czerni i na wronych koniach, j Zaś na przedzie junak na karo-szu, | Czarne, Mujo, do ramion ma wąsy, | Co opadły po same pistolce; J A skroś wąsy ^broja mu się świeci, | Jako miesiąc, co ma dni piętnaście, 11 prześwieca przez

6

gałęzie jodły". Vuk Karadżić 1. c. t. 3, r. 1846, s. 154 w. 248—54.

7

„Koń przy koniu, junak przy junaku; | Kopie ich są jako ten las czarny,

A chorągwie jako te obłoki, I Zaś namioty jakoby te śniegi". (Przekład — dla utrzymania miary — niezupełnie dosłowny). Ib. t. 2, r. 1845, s. 313 w. 22—5.

³    Co do kądzieli i przęślicy ob. cz. I s. 304 sq. § 315 sq. Ze względu na zakończenie tego porównania (Nosi óu ga u polje Koso vo) można by przypomnieć, że na Bałkanach kobiety noszą ze sobą (np. na pastwiska etc.) przęślice z kądzielą.

8

   „A jeśli mi Bóg i dola dadzą, 1 Że tu zdrowy do Kruszewca wrócę, 1 Tedy schwytam Wuka Brankowicza, | Przywiążę go do bojowej kopii, | Jak kobieta ką-dziel do przęślicy; | I zaniosę na pole Kosowe". V. Jovanović, Srpske narodne pe-Sme. r. 1922, s. 149. w. 58—63.