klszesz484

1562 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LI

skim znajduje się rzeczka Wołożówka (wzgl. Vołożovka)^{1 2 3}, i wreszcie wpada także do Berezyny (dnieprowej). Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że ten klasyczny toponomastyczny węzeł, zadzierzgnięty w okolicy Mińska, świadczy o przesunięciach ludności słowiańskiej z Wisłoczy na Świslocz lub — co jest z różnych względów bez porównania prawdopodobniejsze — z wierzchowin Świsłoczy pod Mińskiem na wierzchowiny Wisłoczy. Posuwając się w głąb zajmowanych obszarów, osadnicy słowiańscy musieli tam zastać w owej dobie względną pustkę i sami nazywali napotykane przez się rzeki, powtarzając przy tym, jak to nieraz bywa w podobnych okolicznościach, imiona rzeczne dobrze sobie znane z ojczystego kraju, w danym wypadku nazwy Wołmy² i Berezyny, nie mówiąc o Wo-łożynce³.

959. Fakt w zasadzie nieco zbliżony do dostrzeżonego przeze mnie i opisanego powyżej, ale dotyczący daleko większego obszaru i mogący mieć niekoniecznie podobne znaczenie podniósł już dość dawno Rozwadowski. Zauważył on mianowicie, iż cały szereg nazw rzecznych rdzennej Polski powtarza się na Polesiu, Wołyniu oraz głębiej w dorzeczu Dniepra i górnej Dźwiny. I tak, uzupełniając poniekąd dane Rozwadowskiego nowymi szczegółami, znajdujemy w Polsce: Wisłę, Wisłok, Wisłokę (Długosz zna i jezioro W i s ł k ę), Ś w i ś 1 i n ę⁴, kilka Dunajów⁵, Dunajec, błoto D u-najki⁶, dwa Bugi⁷, San, Sannę^{8 9}, Sanicę^a oraz Sonę^{10 11 12} (Sana z Sanicą występują zresztą także w Chorwacji¹¹), — a na wschodzie również napotykamy Wisłę¹-, błoto Wisło¹³, Wiślicę¹⁴, "Wistów R ó wW i s ł ó w k ę², W i stocz (ob. wyżej), dwie Świ-słocze³, parę Dunajów⁴, trzy Dunajce⁵, Dunajkę⁶, dwa 'Buźki⁷ (oraz D o r o h o b u ż ę⁸), Sanę⁹, Sanicę¹⁰, Sonnę¹⁵ i Son inkę¹² (cf. też Sn oporo d ¹³; do drugiej części tej nomenklatury, utworzonej z dawnego *pord-, porówn. może P o - p r a d). To uderzające powtarzanie się nazw dotyczy na wschodzie m. i. dorzecza Worsklicy¹⁴ na stepowej północnej Ukrainie, w którym to dorzeczu dziwnym zbiegiem okoliczności płyną w bardzo bliskim sąsiedztwie: Wisłok, Sanok i Dunaj cyk.

Nie ulega żadnej wątpliwości, że wyraz dunajt był u Słowian znany od dawna jako pospolity apelatyw dla wód ¹⁵ (ci poi. gwar. d u n aj 'wielka rzeka, wielka woda’, młrus. d u ęi a j ^kałuża¹⁰. rozlewisko wodne, wielkie zbiorowisko wód’. W pieśniach południowo-słowiańskich, naszych i wschodnio-słowiańskich, pospolicie słyszymy o cichych, głębokich lub szerokich albo bystrych dunajach. W pieśniach małoruskich dunaj bywa niekiedy utożsamiany z morzem; napotykamy też tutaj takie, powiedzmy, charakterystyczne zwroty:

1

   P. Maśtakov, Spisok rek dneprovskago bassejna, r. 1913 (ob. mapę i tekst na s. 97),

2

   Wołma wzgl. Vołma, jest to dawna *VBlma, dosłownie '(wełna), fala’ <cf. vi> Ina poi. wełna 'wełna i — dawniej — fala⁵).

3

   Dzisiejsza postać tej nazwy zawdzięczać może swe powstanie nazwie leżącej nad nią osady: Wołożyn, która to znów nazwa pójść mogła od dawniejszej, nieznanej już dziś, o ile mi wiadomo, formy nazwy rzecznej pokrewnej Wołożówce, Wołożodzie itp. (ob. § 960).

4

   Co do nagłosu porówn. Świstocz.

5

   1. — strumień w Wielkopolsce, 2. — dopływ Bzury, 3. — odnoga Warty, 4. — staw w Wielkopolsce itd.

6

   W Wielkopolsce (S. Kozierowski, Badania nazw topograf, na obszarze dawn. zach. i środk. Wielkopolski, t. 1, r. 1921, s. 193).

7

   1. znany dopływ Wisły, 2. rzeczka w powiecie rypińskim.

8

   Dopływ Wisły poniżej Sanu (powiat janowski).

9

   Dopływ Schodni w pow. stopnickim.

10

   Dopływ Wkry w dorzeczu dolnej Narwi.

11

   Ściślej na pograniczu wschodniej Chorwacji i Bośni, w dorzeczu dolnej Uny,

12

dopływu Sawy.

13

^lł Potok, dopł. strugi Wiślicy, E od Pińska (Polesie).

14

^1S W pobliżu ujścia Prypeci do Dniepru, E od Dniepru (Polesie).

15

   Potok w dorzeczu górnej Soży pod Rosławlem.

¹³ Potok w dorzeczu górnego Dniepru, NE od Smoleńska.

¹³    Inaczej Samara, 1. dopływ dolnego Dniepru.

¹⁴    Dopływ górnej Worskły, NW od Charkowa.

¹⁵    Porówn. tu też J. Rozwadowski, Nazwy Wisły i jej dorzecza, r. 1921, s. 14.

¹⁶    W Charkowskiem na przykład, gdy się przejeżdża przez wielką kałużę, powstałą z deszczu lub wskutek znacznego wiosennego wylewu rzeki, można usłyszeć od woźnicy zdanie: „dunaj stoit“ (tzn. „dunaj stoi“). N. Sumcov, Mgstnyja