klszesz498

1590 i. Moszyński: kultura li

leży zapominać, że odnośnie do Powiśla i Poodrza nie rozporządzamy ani w części tak dokładnymi wykazami rzek i potoków, jak dla dorzecza Dniepru.

Krótko mówiąc pewne scytyjskie nazwy stwierdzić można tylko na obszarze dawnej Scytii w najściślejszym znaczeniu słowa, to jest nad dolnym Dunajem oraz na stepach Ukrainy z jej Donem, Dnieprem i Dniestrem. W szczególności te trzy nazwy, pisane (dawniej) u Słowian (ruskich) Dont, Dmśpri albo Dnepn (cf. grec. &avairpię, łac. Dana per), Dnestrt (^Dinestri, cf. łac. Danaster) zawierają w sobie scytyjski apelatyw dla 'rzeki’, jak to-wynika z awestyjskiego danu- 'rzeka’ i osetyńskiego -don 'to samo⁵; przy czym nomenklatury: Dniepr i Dniestr, są złożone. Nazwa Dniepru rozeszła się od dolnego jego biegu w górę. Jak dawniej Słowianie zwali tę rzekę po swojemu, nie wiadomo. Pewną wskazówkę mogą nam tu dawać mohylewscy Białorusini, którzy ją nazywają Dunajem (ob. s. 1563 odn. 4)¹.

969. Oprócz bałtyckich nazw rzecznych na ziemiach północno-słowiańskich i oprócz takichże nomenklatur fińskich (głównie na Wielkorusi), germańskich oraz scytyjskich zwracały też na siebie uwagę niesłowiańskie nazwy krajów czy okolic, gór i osad. Z pośród owych ostatnich nazw szczególne zajęcie śród badaczy rumuńskich i polskich obudziły w ostatnich czasach nomenklatury tzw. wołoskie. Jak wiadomo, główna fala ludności wołoskiej przybyła na ziemie północno-zachodnio ruskie i polskie stosunkowo bardzo późno, bo dopiero w w. XIV(—XV). Czy w czasach wcześniejszych występowała jakaś godna szczególnej uwagi domieszka owej ludności na tych obszarach, tego na razie w sposób pewny jeszcze nie wiemy. Co do wspomnianej fali głównej, to odnośne fakty ujął w r. 1920 krótko i przejrzyście F. Bujak. Wedle niego przedstawicielami wołoskiej ludności wędrownej były „rozchodzące się grzbietami Karpat aż do Śląska Cieszyńskiego i Moraw gromady Rumunów', którzy dla swej kultury pastersko-leśnej żądają samorządu i osobnego uregulowania stosunku ekonomicznego do właściciela. Szczególnie liczne są ich osady na ziemiach czerwieńskich, gdzie opuszczając góry sięgnęli aż do źródeł Prypeci². Wsi takich założono w w. XV i XVI ok. 500“.— Nie jest może wykluczone, iż wędrówki wołoskie sporadycznie wykraczały jeszcze dalej na północ i północny wschód — za Prypeć. Jedną ze wskazówek tego rodzaju migracyj mogłaby być następująca. Wołosi mieli, jak wiadomo, m. i. w Polsce i na Rusi własną charakterystyczną organizację i na czele ich drobnych gromad (na czele wsi)¹ stali zwierzchnicy (mn. w. w rodzaju naszych wójtów czy sołtysów), których źródła ruskie nazywały kniaziami, tłumacząc czy oddając w ten sposób wyraz występujący u Wołochów², względnie dziś u Rumunów, w postaci jude (czytaj fu de) 'sędzia, sołtys’ (porówn. nmc. Dorfrichter 'wójt' [dosłow. 'sędzia wiejski’]). Ten ostatni apelatyw, przejęty przez Ruś, mógłby brzmieć żud albo żyd (tu nawiązywać ma jakoby m. i. nazwa miasta Żydaezów w dokumentach Zudoczow). Innymi słowy konsekwencją wołoskiego osadnictwach na ziemiach ruskich mogłoby być m. i. pojawienie się w nazwie miejscowej uderzającej oboczności czy w pewnym sensie równania: kniaź = żyd. Otóż zawsze zastanawiała mnie dziwna podwójność nazwy największego jeziora poleskiego Kniaź albo Żyd (w pobliżu tego jeziora znajdują się: z jednej strony osada Kniaź-Oziero, a z drugiej — stare cmentarzysko zwane przez lud U żydzie). Czyżby dziwaczna ta oboczność była całkiem przypadkowa? Niewątpliwie jest to możliwe; ściśle biorąc, jest w tej chwili nawet prawdopodobniejsze, niż ewentualność jakiegoś śladu Wołochów. Ale bądź co bądź wartoby się tyin może zająć nieco bliżej; jezioro Kniaź czy Żyd nie leży bowiem aż tak znów daleko od Wołynia, skąd znamy notorycznie wołoskie osady, by bodaj sporadyczne sięganie w te strony Wołochów (choćby już zniszczonych, ale zachowujących jeszcze niektóre własne terminy ustrojowe) było zupełnie nieprawdopodobne; tym bardziej że lud ten trudnił się, jak wiadomo, w pierwszym rzędzie hodowlą bydła, a Polesie przedstawia i przedstawiało teren nadzwyczaj odpowiedni dla tego rodzaju gospodarki³. Najmożliwszym w powyższym świetle byłoby przyjęcie, że nazwa Żyd jest pierwotną (cf. słów. żid- 'wodnisty, wilgotny, rzadki [np. o błocie]’, st.-słoweft. żidosU 'wilgotność’ oraz nazwy rzeczne w Podnieprzu: Żid, Żidok), zaś nazwa Kniaź powstała później dzięki pewnego rodzaju interwencji języka czy słownika Wołochów (może nawet niekoniecznie — całkiem bezpośredniej).

970, Główne zainteresowanie budzą jednak w Polsce ostatnio tzw. wołoskie nazwy w Karpatach i Podkarpaciu. M. i. także jeden z mych uczniów krakowskich wykonał w roku 1929 niewielką pracę na temat rozmieszczenia nomenklatur Magura i Kycera (po polsku Kiczera, Kiczora) na obszarze b. Galicji⁴. Okazało się przy

‘ K. Kacllec, VaiaSi a valaśske pravo, r. 1916, s. 332 (cf. też s. 114).

² Ib. s. 280 w. 16 od góry w związku ze str. 114 w. 15—13 od dołu.

³ Ob. K. Moszyński, Polesie Wschodnie, r. 1928, s. 48 sq.

⁴ Rozprawkę tę wraz z czystopisem mapy wręczyłem, wyjeżdżając z Krakowa w r. 1935, prof. K. Nitschowi, który ma ją ogłosić w „Ludzie Słowiańskim". Tutaj reprodukuję tylko mapę sporządzoną przez mgra J. Klimaszewską na podstawie hrnlirmoweeo. ale starannie opracowanego egzemplarza, jaki zatrzymałem u siebie.

W związku z tym może jednak tak pospolity u Słowian — zwłaszcza w pieśniach — apelatyw dunaj (ob. s. 1563 sq.) zawdzięcza swój początek nazwie rzecznej, ale nie nazwie Dunaju południowego, lecz Dunaju-Dniepru.

* Spacjowanie pochodzi ode mnie.