klszesz512

±618    k. MOszyfcSKi: kultura ludowa słowian

r

niami na krzyż, przecinającymi się pod prostym kątem; dzięki temu obwody kół są podzielone na 4 równe części; 6 krótkich kresek, zaznaczonych po wewnętrznej stronie każdej ćwiartki obwodu, symbolizuje 6 dni; w każdym punkcie przecięcia się ramienia krzyża z obwodem jest punkt-„niedziela". Osobnymi znaki zamar-kowano święta, a na marginesach listwy poza miesięcznymi kołami są prymitywne wizerunki ludzi, zwierząt, kos itp. Analogii dla tego wyjątkowego zabytku nie znam dotychczas zupełnie; proweniencji jego nie znam również; dokładniejszy jego opis wymagałby lepszej znajomości przedmiotu od tej, jaką w swoim czasie zdobyłem w ciągu krótkiego pobytu w Cieszynie. Zaznaczę więc jeszcze tylko, że wykonawca omawianego tu kalendarza miał być niepiśmienny, dotknięty wadą wymowy i od 7 roku życia głuchy (!); wykonanie obiektu sprawia wrażenie dość tandetne; koła są określone czerwono a znaki wyciskane ołówkiem czarnym.

982. Bez porównania lepiej niż z Polski poświadczony jest drewniany kalendarz z Bałkanów, aczkolwiek i tam bynajmniej nie występował licznie. Z Bułgarii pierwszy opisał obchodzący nas zabytek

Fig. S98. Kijowaty drewniany kalendarz bułgarski z okolic ni. Cheskovo. SbALT t. 28, r. 1914, tabl. 5 (podpisy dodane pod rysunkiem kalendarza brzmią w tłumaczeniu na język polski: luty, styczeń grudzień, listopad, październik, wrzesień — i po stronie drugiej, tzn. tu u dołu: marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec, sierpień)

S. Argirov w r. 1896¹; po nim dał dwa przyczynki D. Marinor². Obiekty przez nich poświadczone pochodziły głównie czy nawet wyłącznie z środkowo-południowej części kraju (z okolic miast Stara-Zagora, Ćirpan, Chaskovo i — zdaje się — Plovdiv). Długość kalendarza, ogłoszonego przez Argirova a nadesłanego do zbiorów w mieście Plovdiv z miejscowości zwanej T.-Sejmen, wynosi 1,315 m; kształt jest podobny do podanego przez Marinova (ob. fig. 398); znaki są dość proste; wizerunków ludzi itp. — brak. Zupełnie ten sam mu, w. charakter mają tu należące nieliczne zabytki znalezione w okolicach Kjustendilu w zachodniej Bułgarii³, w okolicach Samokova w Tracji wschodniej⁴ oraz w niektórych stronach Jugosławii: naprzód w Bośni⁵, a później na dalmackiej wyspie Olib (fig. 399)⁶. Kalendarz 2 spy Olib jest to czworograniasty niezbyt długi pręt (74 cm) o jjj. ^ kroju ok. 4 cm; na każdej grani ma nacięcia obejmujące trzy^j sięczny okres. Używali go zwłaszcza pasterze, gdy zapuszczali oj z bydłem na czas dłuższy w oddalone od wsi okolice pasterski^ / ^ z tym wyżej, gdzie mowa o wielkoruskich, syberyjskich myśliwy

Nie ulega wątpliwości, że ta postać, w jakiej kijowaty czy j * kowaty kalendarz dochował się sporadycznie śród włościan sło\v}_a^ skich — a chyba z pewnością nie był on nigdy pospolity po wsiac^ __ jest w zupełności zależna od form kalendarzy, używanych nie^ -przez warstwy wyższe i mających punkt wyjścia w dawnym Kog_ej_ej_e chrześcijańskim. Oprócz Słowian hołdowały zwyczajowi posługivv^_nj_a się kalendarzami na kijach także inne ludy na południowym

..r.l-y.l-l......I.łiy-.i.............-Vl-I...........Y......

r............................L..i..jhd—u.ki........'

[a............9...iiyi.vy..i..l...vw...v.i..».......v...-łtl.......i......v......y,....ui~l

............lA........y................y...wy..vl

Fig. 399. Znaki na czterech bocznych graniach kijowatego drewnianego kalem} z wyspy Olib (Ulbo), Dalmacja. M. Gavazzi, Drveni kałendari, odb. z. wyd. ^ lendar sv. Antę za 1939 g.,“ Sarajevo, s. 3.    ” ^a

dzie (np. Albańczycy⁷, Gagauzi⁸), północnym wschodzie (w Azji, np^ j_a_ kuci⁹ etc.¹⁰, i w Europie, np. Czuwasi¹¹, Zyrianie¹², Lapończycy^{13 14}, Finowj_eio

1

Periodićesko spisanie na Bglgarskoto Kniźovno Druźestvo v Srćdec t. 54,

2

r. 1896, s. 779—85 (rys.).

3

INEMS t. 1, r. 1907, s. 11 sq.; SbNU t. 28, r. 1914, s. 269 sq. (i tablica V).

³ INEMS t. 8—9, r. 1929, s. 242—48 (długość pręta — Im; rys).

4

   Ch. Yakarelski, Bit na trakijskite i maloazijskite balgari, r. 1985, s. 269 sq.

5

   Glasnik Zemaljskog Muzeja u Bośni i Hercegovini t. 3, r. 1891, s 4-7.

ZbNŹO t. 1, r. 1896, s. 41.    ⁰ 5

6

   Narodna Starina, r. 1930 (1931), zesz. 23 s. 331—38 (rys.); M. Gavazzi, bf_venj

7

kałendari „Kalendar sv. Antę za 1939 g.“ (Sarajevo) (rys.).

8

» L. Rutimeyer, Ur*Etnographie der Schweiz, r. 1924, s. 36.

9

. i EO, r. 1902, nr 3 s. 29 i n.

10

ŻS t. 1, r. 1890/1. s. 81—84 (rys.).

⁶    L. Rutimeyer (1. c. s. 36), powołując się na Adlera, utrzymuje, że kij₀^ ^ kalendarze są bardzo rozpowszechnione u „fińskich" ludów po obu stronach U_raj_u

11

   Tamże s. 35 sq. (rys.). Na rysunku (s. 36) przedstawiono okaz „wie _in den meisten Tschuwaschenhausern aufbewahrt wird“ (spacjowanie moje).

12

s JSFou t. 45, r. 1932, A. Sidorov s. 6; U. Sirelius 1. c. t. 2, r. 1921, s. 535 fj_{g 7Q8}

13

s Fataburen, r. 1921, s. 27 (fig.).

14

U. Sirelius 1. c. t. 2, r. 1921, s. 534—46 (liczne rysunki); Anzeiger d. ^>_thn Abteilung des Ungar. National-Museums t. 4, r. 1908, s. 129. W małoludnej Fim_an-dii, w głuchych okolicach leśnych kalendarze laskowate są używane do cz_aSQ_W ostatnich.