Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260636

M Łobocki. Wprowadzę*)* Jo metodologii boJań logogkznycfi, Kraków 2C'»

ISBN: 978-8J-7J87-163-0. Z> by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 20W

Na ogół wyróżnia się pięć sposobów losowego doboru: próby prosty, systematyczny, warstwowy, grupowy i wielostopniowy.

Prosty dobór próby

Przykładem prostego doboru próby jest wyciąganie odpowiednio ponumerowanych kartek z pojemnika po ich dokładnym wymieszaniu lub kart z należycie potasowanej talii, a także techniki stosowane w różnego rodzaju grach losowych, np. totolotku czy totalizatorze sportowym. W badaniach pedagogicznych losowanie za pomocą prostego doboru próby odbywa się w ten sposób, że najpierw dokonuje sic numeracji osób tworzących daną populację. Jeżeli badania mają dotyczyć uczniów wszystkich klas I-III danej szkol)', a jesr ogółem sześć klas złożonych kolejno z 30, 24, 28, 32, 27 i 24 uczniów, to wówczas w jednej z nich numeruje sic uczniów od 1 do 30, w drugiej od 31 do 54, w trzeciej od 35 do 82. w czwartej od 83 do 114, w^r piątej od 115 do 141, w szóstej od 142 do 16512. Następnie dokonuje się losowania. Odbywać się to może w różny sposób. Możemy np. wypisać na pojedynczych karteczkach każdy z numerów odpowiadających poszczególnym uczniom, czyli osobom odnoszącym się do interesującej nas populacji. Z kolei losow^ro wybiera się spośród nich ryle karteczek, ilu uczniów zamierzamy poddać badaniom.

Prostym sposobem i współcześnie powszechnie stosowanym jest posługiwanie się tablicami liczb losowych, zamieszczonymi w wielu podręcznikach statystyki, a także wydanymi oddzielnie. Zawierają one cyfry, z których można dowolnie korzystać, tzn. niezależnie od kierunku ich odczytywania: z góry na dół. z. dołu do góry, z prawa na lewo, z lewa na prawo lub w jakimkolwiek innym kierunku, np. na ukos. Odczytywanie rozpoczyna sic w dowolnym miejscu, czyli od dowolnej kolumny. W wypadku zaś, gdy jakaś kolejno wybrana cyfra powtarza się, ignoruje się ją, tzn. traktuje jako niebyłą. Inne szczegóły związane z wykorzystywaniem tablic liczb losowych omawia się w^fc wspomnianych podręcznikach.

W nawiązaniu do podanego wcześniej przykładu prostego doboru próby, dotyczącego uczniów klas I-III, warto podkreślić, że nie zawsze zachodzi konieczność losowego doboru badanych osób. Ma to miejsce zwłaszcza wówczas, gdy ograniczamy nasze badania tylko do uczniów niektórych klas jednej szkoły. W takim przypadku badaniami można objąć wszystkich uczniów tych klas, szczególnie zaś, gdy ich liczba nie jest zbyt duża. Nierzadko jednak charakter badań wymusza na badaczu dokonanie losowego doboru, by odpowiednio zmniejszyć liczbę badanych osób. Niejednokrotnie przemawiają za tym także inne względy, np. czasowe i finansowe.

Systematyczny dobór próby

W badaniach pedagogicznych na ogól częściej - niż prosty dobór próby -Stosuje się dobór systematyczny. Przykładem doboru systematycznego może być np. wywoływanie co piątego ucznia w klasie do odpowiedzi zgodnie z zapisem w dzienniku lekcyjnym lub ocenianie co trzeciego rysunku dziecięcego z dobrze wymieszanego zbioru 30 rysunków na określony temat. Tak więc istotną cechą systematycznego doboru próby jest ustalenie tzw. odstępu losowania - k wyznaczającego standardową odległość między osobami dobieranymi do próby: co drugą, trzecią, czwartą lub piątą irp. Stąd reż dobór raki na żywca się również schematem czy sposobem losowania co k-ty element.

W systematycznym doborze próby najpierw sporządził się listę osób wchodzących w skład populacji interesującej badacza, wraz z przyporządkowaniem każdej z nich określonego numeru. Postępujemy tu podobnie jak w przypadku prostego doboru próby. Następnie dokonujemy systematycznego doboru zgodnie z ustalonym odstępem czy - inaczej mówiąc - przedziałem losowania. Wielkość odstępu (przedziału) wyznacza iloraz, którego licznik stanowi liczebność populacji, a mianownik liczebność próby. Tak więc jeśli np. ze 150-osobowej populacji pragniemy dobrać próbę złożoną z 30 osób, to wielkość odstępu losowania określona ilorazem 150 : 30 wynosi 5. Zaleca się jednocześnie, by nie rozpoczynać dobom od pierwszego numeru, lecz polegać na losowym wyborze np. pierwszych pięciu numerów. Wobec tego, o ile dobór zacznie się od numeru 4, to w skład próby wejdą kolejno osoby o następujących numerach: 4, 9, 14, 19, 24, 29 itd.

Na ogół wyżej ceni się systematyczny dobór próby w porównaniu z doborem prosrym; jest po prostu dokładniejszy od tamtego pod pewnymi względami. Niemniej jednak może być również narażony na pewne zniekształcenia. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, kiedy lista osób, z której dobiera się próbę, jest niekompletna lub odznacza sic pewnymi trendami, np. najpierw wyszczególnia się na niej wyłącznie uczniów najzdolniejszych, a na końcu uczniów' wyjątkowo zaniedbanych w nauce. Wskutek lego zdecydowanie większe szanse wyboru mogą mieć np. uczniowie przeciętnie zdolni, a niewielkie ci najzdolniejsi i najmniej zdolni. Systematyczny dobór może podlegać zniekształceniu także wówczas, gdy lista odznacza się pewną regularnością cykliczną. Wymowną tego ilustracją są badania żołnierzy przeprowadzone podczas drugiej wojny światowej w oparciu o systematyczny dobór próby. Lista obejmowała żołnierzy z kilku kolejnych ugrupowań, każda r nich składała się z 10 osób odpowiednio uszeregowanych: najpierw sierżanci, następnie kaprale, a na końcu szeregowcy. W ten sposób - wskutek dobierania do badań co dziesiątego żołnierza z listy - w'śród osób badanych znaleźli się sami sierżanci (H. M. Blalock, 1975, s. 446 i n.; A. Rubin, E. Babbic. 1997, s. 255 i 257 i n.).

W każdym razie losowanie systematyczne, jakkolwiek nic pozbawione pewnych zniekształceń, może odegrać w badaniach pedagogicznych doniosłą rolę

I 68 ROZDZIAŁ VII. Dobór HKUBY w BADANIACH PtDACUGlCZNYCH