Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260653

M Łobocki. WproMHktrtie Jo metodoSogfi boJt/ń petlogoglczoych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by Oficyna Wydawnicza JnipuU" 20VS>

tomiast uzna się, żc nic zachodzi pocrzcha objęcia badaniami wszystkich uczniów

wylosowanych klas, dokonuje się dalszego ich doboru za pomocą prostego lub

systematycznego losowania. To znaczy, w przypadku wielostopniowego doboru

próby nie wszystkie osoby wylosowanej grupy albo grup podlegają badaniom, jak

ma to miejsce w grupowym doborze.

lak więc zastosowanie wielostopniowego doboru próby zaczyna się zwykle od grupowego losowania, umożliwiającego wyodrębnienie np. kilku szkól spośród kilkunastu lub kilkudziesięciu placówek tego samego typu w jakimś mieście. 7. kolei w^r wylosowanych w ren sposób szkołach dobiera się do badań klasy szkolne, krórc w całości poddaje się badaniom lub losowo wybiera się tylko niektórych uczniów z każdej z nich. Słowem, w wielostopniowym doborze próby - w odróżnieniu od jednostopniowego losowania grupowego - mamy do czynienia co najmniej z dwoma stopniami (fazami) losowania. Składa się na nie najpierw losowanie grup (warstwa), a następnie jednostek wchodzących w' ich skład. W praktyce badawczej jest możliwych - jak sygnalizowano wyżej - więcej niż tylko dw ie fazy tego rodzaju losowego doboru próby.

Dobór raki - podobnie jak wszystkie pozosrałe sposoby losowego doboru, rj. łącznie z prostym, systematycznym, warstwowym i grupowym - może odegrać niemałą rolę w badaniach pedagogicznych. Należy jednak żałować, że losowy dobór próby jest jak dotychczas raczej rzadko stosowany przez pedagogów'. Od dawna preferuje się celowy dobór próby, uznawany w metodologii badań za zdecydowanie mniej korzystny niż każdy z przedstawionych tutaj sposobów losowego dobierania próby do badań.

3. Celowy donor próby

Ogólna charakterystyka celowego doboru próby

W celowym doborze próby o tym. kto zostanie zakwalifikowany do badanych osób z danej populacji, decyduje sam badacz, a nie jak w losowym doborze próby określony sposób (schemat) losowania. Kieruje się on przy tym posiadaną wiedzą o interesującej go populacji, szczególnie pod względem niektórych charakteryzujących ją cech. Nie bez racji postuluje się, aby wiedza ta była dokładna, ponieważ wartość poznawcza zgromadzonych danych w wyniku zaplanowanych badań będzie zależeć w dużym stopniu od bardziej lub mniej trafnego celowego doboru badanych osób. Po prostu niedostatki naszej wiedzy o populacji powodują występowanie niekiedy fatalnych błędów przy celowym doborze próby. Poza tym nic ma tu możliwości wnioskowania opartego na rachunku prawdopodobieństwa. Stąd dobór ten nazwany jest również doborem nicprobabilistycznym. Nazwa ta uzasadniona jesr tym, że w^r celowym doborze próby jest niemożliwa ocena popełnionego błędu za pomocą statystycznego wnioskowania, co jest możliwe i wielce wskazane w losowym doborze próby.

M Łobocki. Wprwoiktnie Jo woo'o!og.it boJaA peJogogłcioycfi, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. S> by oficyna Wydawcza JaipuU" 2009

Celowy dobór próby raczej rzadko kiedy je.st w sranie zapewnić jej wystarczającą reprezentatywność. Pewien wyjątek stanowi dobór próby w przypadku badań jakościowych, 'l ulaj niemal z reguły pobiera się próbę w sposób celowy. Czyni się tak jednak zawsze po dokładnym rozpoznaniu osób zakwalifikowanych do badań. Zwykle przeprowadza się je z osobami będącymi w bliskim zasięgu badacza, który nie jest dla nich osobą obcą czy anonimowy. Niejednokrotnie łączą go z nimi także więzi osobowe, a nic tylko rzeczowe.

Zwykle też celowo dobiera się do badań - zarówno jakościowych, jak i ilościowych - jakąś szkołę lub placówkę opiekuńczo-wychowawczą. Wynika to najczęściej z istniejących realiów- i warunków, w jakich znajduje się badacz. Często uzależniony jest od zgody wyrażonej na badania przez dyrektora szkoły lub placówki opiekuńczo-wychowaw^rczej. Mam szczególnie na myśli zgodę na badania eksperymentalne, wymagające dłuższej i systematycznej obecności badacza w wybranej przez niego szkole czy placówce. Natomiast w przypadku braku takiej zgody badacz byłby skazany na rezygnację z badań eksperymentalnych lub przełożenie ich na czas późniejszy i bliżej nieokreślony.

Toteż w badaniach pedagogicznych - jak sądzę - nie sposób nie doceniać również celowego doboru badanych osób i terenu badań. Niekiedy zaś dobór taki staje się niemal koniecznością. Dzieje się tak, gdy badania przeprowadza się na nicw-ielkicj próbie, a wiec z pominięciem „prawa wielkich liczb'’, np. w ramach badań wstępnych, a także i wtedy, kiedy dostępnych nam uczniów jednej klasy mamy podzielić w- celach badawczych na dwie w-zględnic równoważne grupy lub na kilka zespołów' uczniowskich, np. zc względu na poziom osiągnięć szkolnych. Podział losowy nie srwarza możliwości wyłonienia takich grup w zadowalającym stopniu, co bynajmniej nie oznacza, że za pomocą celowego doboru otrzymamy grupy w^r pełni równoważne. Będą one zawrze cakie tylko w stopniu przybliżonym. Ponadto za określonym doborem próby przemawiają względy oszczędnościowe.

Pomimo że celowy dobór próby wydaje się dopuszczalny w badaniach pedagogicznych, nie wolno zapominać, że może być on i często jest tendencyjnym doborem i z reguły mniej trafnym niż losowy dobór. Przy czym pewnym wyjątkiem są m.in. - jak wspomniano - badania jakościowe, podział na rówmoważne grupy (zespoły) i wstępne badania ilościowe.

Pragnąc zapewnić w możliwie dużym stopniu reprezentatywność próbie celow-o dobranej, zachodzi konieczność głębszego zastanowienia się nad jej adekwatnością z właściwościami populacji interesującej badacza. Chodzi tu szczególnie o dobieranie osób do określonej próby ze względu na różne charakterystyczne dla nich procentowe rozkłady cech (zmiennych), jak płeć, wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania, a także czasami zc względu na zachodzące między nimi związki ($. Nowak, 1983, s. 301).

I /2 Rozdział VII. Dobók pkuby w badaniach pedagogicznych