Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260535

M Łobocki. WproMHktrtie Jo metodoSogfi boJt/ń petlogoglczoych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by Oficyna Wydawnicza JnipuU" 2(>VS>

wskaźników cmpir)^rc7.nych. a pod drugim od wskaźników definicyjnych. Wskaźniki inferencyjne dotyczy ukrytych hipotetycznych zmiennych, które wprawdzie ^ nicobscrwowalne, ale posiadają osobliwą „realność" i wiele obserwowalnych następstw (S. Nowak, 1965a, s. 253). Do zmiennych tych, czyli objętych badaniami zjawisk, należą scharakteryzowane wyżej konstrukty hipotetyczne.

Dobieranie wskaźników inferencyjnych do zjawisk nieobserwowalnych, których definicje nie pozwalają na ustalenie szukanych wskaźników, następuje najczęściej przez odwołanie się do teorii tych zjawisk. Tak na przykład badając zjawisko frustracji u uczniów lub nauczycieli, dużo łatwiej znaleźć jej wskaźniki na podstawie teorii J. Dollarda (J. Dollard i inni, 1939), niż polegać wyłącznic na własnym wyczuciu i intuicji. Według tej teorii bezpośrednim skutkiem frustracji jest agresja. Wobec tego można założyć - oczywiście przy dostatecznym uargu-mentowaniu słuszności teorii J. Dollarda - że przynajmniej jednym ważnym symptomem frustracji u uczniów i nauczycieli jest przejawiana przez nich agresywność. Warto by również w toku ustalania wskaźników frustracji rozważyć teorię frustracji, dotyczących je j skutków w poscaci wielu mechanizmów obronnych, jak kompensacja, racjonalizacja, identyfikacja i inne (por. E. R. Hilgard, 1972, s. 755-765). W tym wypadku wskaźników frustracji można by szukać w obrębie poszczególnych mechanizmów obronnych. Nic jest to jednak sprawa prosta, jak mogłoby się wydawać. Każdy mechanizm obronny jest bowiem konsrrukrcm hipotetycznym, podobnie jak pojęcie frustracji, stąd też mechanizm obronny, jako taki, nie jest i nie może być jej wskaźnikiem. Wobec tego zachodzi konieczność szukania w obrębie mechanizmów obronnych wskaźników o korclatach behawioralnych, czyli dostępnych w bezpośredniej obserwacji.

Podczas badań pedagogicznych niesłychanie ważną rolę w dobieraniu wskaźników inferencyjnych odgrywają teorio psychologiczne. Na przykład w badaniu motywacji uczenia się w ustalaniu wskaźników przydatne okazują sic zarówno teorie motywacji, jak i teorie uczenia się. Natomiast w wypadku badania efektywności procesu nauczania i wychowania nieocenioną wartość w poszukiwaniu wskaźników inferencyjnych mają różnego rodzaju teorie zachowania się, takie jak: teoria J. Watsona, K. lawina, G. C. Homansa i innych (por. C. S. Hall, CJ. Liiidzey, 1998; J. Koziclecki, 1998; A. Malewski, 1964; Z. Skórny, 1972; T. Tomaszewski, 1998). Podobnie w badaniu różnego rodzaju innych zjawisk, którymi interesuje sic pedagogika wydania pomoc w znalezieniu właściwych obserwowalnych wskaźników tych zjawisk mogą stanowić dotychczasowe teorie, dotyczące ich bezpośrednio lub pośrednio.

W niektórych badaniach pedagogicznych może się okazać, że brak jakiejkolwiek sensownej reorii psychologicznej, pedagogicznej czy socjologicznej. W takiej sytuacji badacz może polegać wyłącznie na własnej ocenie badanego zjawiska, w czym może mu pomóc nic tylko jego dotychczasowe doświadczenie, lecz także wzmożona obserwacja różnych faktów lub zdarzeń pozostających w ścisłym związ -ku z badanym zjawiskiem. Na przykład w ustalaniu wskaźników inferencyjnych

3. Podział wskaźników 149

takich zjawisk, jak: dostosowanie społeczne, zainteresowania, postawy, zdolności,

lęk czy też uprzedzenia, przydatne mogą się okazać różnego rodzaju wypowiedzi

osób badanych, w łorinie wypracowania lub przeprowadzonej z nimi swobodnej

rozmowy. Zgromadzony w ten sposób materiał zazwyczaj pozwala na wstępny

dobór poszukiwanych wskaźników'. Ale dokładne ich dopracowanie, zwłaszcza

cech osobowości, jest procedurą nader skomplikowaną, wymagającą nie tylko

przeprowadzania badań próbnych (pilotażowych), lecz również zastosowania

analizy statystycznej.

Błędem byłoby, rzecz, jasna, przypuszczenie, żc w wypadku dysponowania dobrymi teoriami na temat badanych zjawisk badacz jest całkowicie zwolniony od nabywania wstępnych doświadczeń na interesujący go temat i podejmowania szerszych obserwacji. Wskaźniki inferencyjne - najbardziej adekwatne w stosunku do poszukiwanego zjawiska - dobierane są zarówno na gruncie reorii, jak i praktyki. Zasada taka obowiązuje zresztą w odniesieniu do niemal każdego poczynania badawczego - poprawnego z metodologicznego punktu widzenia.

*

Przedstawione wyżej trzy kategorie wskaźników nie zawsze są łatwe do zidentyfikowania w badaniach pedagogicznych. Może się zdarzyć, że na przykład wskaźnik infcrencyjny, nic będący formalnie (explicite) odpowiednikiem badanego zjawiska, w istocie mieści sic w nim implicite. W pedagogice raka sytuacja wynika szczególnie z braku wystarczającej dokładności w sformułowaniu nawet podstawowych pojęć, jakimi się posługuje. „Znacznie jednak istotniejszą przyczyną tych trudności - jak pisze S. Nowak (l%5a, s. 254) - wydaje się fakt, żc bardzo cz.ęsro mamy do czynienia z. takimi wskaźnikami, krórych stosunek do zjawisk wskazywanych obejmuje więcej niż jedną / wyróżnionych wyżej kategorii". Tak na przykład zgodnie z przypuszczeniem J. Frcntzcl (1967, s. 110} - gdy unikanie przez dziecko swych kolegów' czy też okazywaną wobec nich agresywność uważamy za wskaźnik jego „nieprzystosowania", to wtedy: „a) objawy te są wskaźnikami inferencyjnymi pewnych psychicznych zjawisk ukrytych, np. poczucia zagrożenia, czy określonej samooceny (poczucia własnej wartości), i jednocześnie b) objawy tc są wskaźnikami definicyjnymi złożonego konsrruktu, zwanego nieprzystosowaniem, na który składają się zarówno te obserwowałne objawy, jak też inłerowane z nich nicobscrwowalne mechanizmy psychiczne’ . Podana dopiero co prawidłowość jest przykładem wskaźnika dcfinicyjno-inłćrencyjnego. Ponadto moż.liw^re są takie wskaźniki, jak wskaźnik empiryczno-definicyjny, wskaźnik cm-pityczno-inferencyjny i wskaźnik empityczno-inferencyjno-definicyjny ($. Nowak, I965a, s. 254-259). Wszystkie one dowodzą dużej złożoności wskaźników badanych zjawisk i sygnalizują pośrednio konieczność starannego ich doboru i właściwej inrerpreracji.

I 50 Rozdział VI. Zmiennł, wskaźniki i iykv badań hłuacocicznych