Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260630

M Łobocki. WproMHktrtie Jo metodoSogfi boJt/ń petlogoglczoych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by Oficyna Wydawnicza JnipuU" 20VS>

Próba uwzględniona w badaniach pedagogicznych nic zawsze pozostaje w zgodzie z poprawnym metodologicznie jej doborem. Bywa tak w sytuacji, kiedy przeprowadzenie badań (zwłaszcza eksperymentalnych) na rcrcnic np. określonej szkoły zależy nic tyle od jej poprawnego doboru, ile od zgody władz szkolnych. W takim przypadku rrudno - rzecz jasna - uogólniać wyniki badań na wszystkie szkoły o podobnym profilu. W zasadzie upoważniają one jedynie do formułowania hipotez o możliwie dużym stopniu prawdopodobieństwa, lecz nadal wymagają dalszej weryfikacji z udziałem większej liczby badanych osób.

Ale - wbrew^r pozorom - badania pedagogiczne o znacznie ograniczonym doborze próby nie zaw^rsze są pozbawione wartości poznawczej. Należą do nich badania jakościowe, które ze względu na swój osobliwy charakter nie obejmują zbyt dużej liczby badanych osób i przeprowadzane są na terenie zaledwie jednej szkoły, a nawet jednej tylko klasy szkolnej. Wymagają one bowiem szczegółowych i pogłębionych opisów' i analiz indywidualnych, co nic jest raczej możliw^rc podczas badań z udziałem wielu badanych osób i na terenie w ięcej niż jednej lub kilku szkół czy innych instytucji opieki, wychowania i kształcenia.

Różne sposoby doboru próby

Znane są dotychczas trzy sposoby dokonywania doboru próby: dobór losowy uznawany za najlepszy, dobór celowy, czyli tendencyjny i dobór na podstawie ochotniczych zgłoszeń. Dwom pierwszym sposobom doboru próby, tj. losowemu i celowemu są poświęcone pozostałe części niniejszego rozdziału. Tutaj ograniczam się do scharakteryzowania jedynie doboru próby w wyniku ochotniczych zgłoszeń.

Powyższy dobór próby polega na całkiem dobrowolnym zgłoszeniu się do badań osób, do których badacz zwraca się najczęściej w formie pisemnej. Są to przeważnie badania ankietowa. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z pozornej trafności tego rodzaju próby. Po prostu bywa często tendencyjna i nie zawsze dostatecznie wiarygodna. Badacz prawdopodobnie nigdy nic dowie się, jakimi motywami kierowały się osoby, które zadeklarowały swój udział w badaniach i jakie cechy osobow^ro.ści różnią jc od osób, które odmówił)' swego udziału. Osoby te mogą różnić się także „pod innymi względami, a to może spowodować, że uzyskane przez nic wyniki będą nietypowe dla populacji jako całości” (J. Brzeziński, 1996, s. 232).

Natomiast w^r niektórych badaniach pedagogicznych (i nic tylko) próba skompletowana za pomocą ochotniczych zgłoszeń wydaje się wręcz niezbędna. Potrzebę doboru próby w^r ren właśnie sposób uzasadniają niektóre cele badań dotyczących np. intymnej sfer)' życia dzieci, młodzieży i dorosłych, jak: molestowanie seksualne, psychospołeczne uwarunkowania erotyzmu i seksualizmu chłopców i dziewcząt, sprawy związane ze światopoglądem, systemem wartości.

M Łobocki. WproHatiartie Jo woo'o!og.it boJaA peJogogłcioycfi, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. X> by oficyna Wydawnicza JaipuU" 20W

sensem życia itp. Niemniej również w rym wypadku dobór dokonany w wyniku ochotniczych zgłoszeń pozostawia niemało do życzenia. Potwierdzają io badania R. Rosenthala i R. L. Rosnowa (1984) oraz wyniki innych badań (por. j. Brzeziński, 1996. s. 232-234).

Z powyższych powodów' pierwszeństwo w^: badaniach pedagogicznych daje się losowemu i celowemu doborowi próby. Przeto warto zapoznać się z nimi nieco bliżej.

2. Losowy dobór próby

Wsih.PNh WIADOMOŚCI O LOSOWYM DOBORZE PRÓBY

Współcześnie za najbardziej trafny uznaje się losowy dobór próby. Nosi on także nazwę doboru probabilistycznego, ponieważ, umożliwia wnioskowanie

0    populacji oparte na rachunku praw dopodobieństwa. W doborze tym badacz nic ma bezpośredniego wpływu na wybór badanych osób, a każda osoba wchodząca w skład populacji inreresującej badacza „musi mieć jednakową szansę, by srać się obiektem badania w ramach próby losowej” (C. Nowaczyk, 1985, s. 133). Dzięki temu losowy dobór próby zapewnia jej reprezentatywność „w granicach tak zw^fancgo błędu losowego - pod wszystkimi możliwymi względami, tj. pod względem pełnego spektrum wartości, rozkładów' i zależności wszystkich możliwych zmiennych charakteryzujących jednostki w zbiorowości generalnej” (S. Nowak, 1985, s. 302).

Ponadto dobór ten okazuje się z reguły lepszy w^r odróżnieniu od doboru celowego- ram, gdzie nie znamy bliżej populacji pod względem charakterystycznych dla niej rozkładów zmiennych i zależności zachodzących między nimi. W doborze losowym zdani jesteśmy wprawdzie na działanie przypadku, ale „nie chodzi tu jednak o jakiś dowolny typ przypadku, lecz o zastosowanie takiej metody doboru przypadkowego elementu populacji do badanej próby, aby - najogólniej biorąc - każdy z nich miał określone szanse bycia wylosowanym do badania” (S. Nowak, 1985, s. 301). Warto również wiedzieć, że dobór losowy nie zapewnia „uzyskania próby identycznej z populacją generalną pod względem rozkładów’ zmiennych

1    zależności między nimi”, ale „pozwala na obliczenie prawdopodobieństwa określonego stopnia przybliżenia pod tymi względami próby do populacji Dlatego próba losow^ra uchodzi na ogół „za znacznie lepszą dla wszelkich typów badań niż. zapewniająca pełną odpowiedniość rozkładów'wybranych cech próba celowa” (S. Nowak, 1985, s. 302).

Tak wńęc w' badaniach pedagogicznych zaleca się losowy wybór próby, zwdaszcza z licznego zbioru osób należących do danej populacji. W takim przypadku trudno byłoby bez losowania uznać wybraną próbę za reprezentatywną, tj. za typową dla populacji objętej badaniami (por. A. Radźko, 1995, s. 114 i n.).

I 66 Rozdział VII. Dobók próby w badaniach hłdagugicznylh