23261 ZT165 (2)

328 CZĘŚĆ 3. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA TURYSTYKĄ

Konsekwencje podejścia systemowego

Rozwój turystyki, a zwłaszcza masowej turystyki międzynarodowej, od dawna obciąża się odpowiedzialnością za dewastację środowiska czy też degradację obszarów turystycznych. Zarzuty te nie zawsze są usprawiedliwione, jako że coraz powszechniej za podstawę kształtowania zależności między rozwojem a środowiskiem, a tym samym między turystyką i środowiskiem, przyjmuje się koncepcję zrównoważonego rozwoju. Jednak jak już powiedzieliśmy, koncepcja ta ma charakter uniwersalnej „metapolityki”, więc nie uwzględnia różnorodności sytuacji składających się na otoczenie turystyki. W efekcie realizowana polityka rozwoju turystyki najczęściej jest niedopasowana do specyfiki danego miejsca.

Dla odmiany, zaproponowane podejście systemowe do zarządzania przestrzenią turystyczną wymusza osadzenie polityki ochrony środowiska w lokalnym kontekście. Oznacza to, że zasady i metody zarządzania środowiskiem są zgodne z miejscowymi uwarunkowaniami i potrzebami oraz, co równie ważne, także z zachodzącymi w nich zmianami. Zamiast narzucania sztucznie określonych granic rozwoju i wykorzystania zasobów, w podejściu systemowym umożliwia się lokalnym społecznościom zachowanie kontroli nad „ich” środowiskiem i eksploatowanie go tak, jak uważają to za stosowne. Co więcej, tam gdzie środowisko ma określoną wartość (z punktu widzenia turystyki), strategie zarządzania będą z reguły nastawione na ochronę jego zasobów w ramach lokalnie ustalonych kryteriów, tak aby utrzymać atrakcyjność turystyczną danego miejsca.

Podstawowa konsekwencja podejścia systemowego jest zatem taka, że przy polityce zarządzania nieobwarowanej uniwersalnymi, arbitralnie ustalonymi zasadami i ograniczeniami wzrasta prawdopodobieństwo, że charakter, skala i tempo rozwoju turystyki będą odpowiadać lokalnym potrzebom. Inaczej mówiąc, choć wprowadzenie sztywnych reguł zrównoważonego rozwoju turystyki zmniejsza ryzyko degradacji środowiska, to niekoniecznie zapewnia lokalnej społeczności odpowiednie korzyści, co może ją skłaniać do intensywniejszej eksploatacji posiadanych zasobów. Na przykład zrealizowany w Ghanie lokalny projekt służący zrównoważonemu rozwojowi turystyki w Regionie Centralnym otrzymał wprawdzie w 1998 r. nagrodę British Airways „Tourism for Tomorrow”, ale prawdziwe wyzwanie polega teraz na wzmocnieniu jego pozytywnych skutków i rozciągnięciu ich na inne obszary (Ampadu-Agyei, 1999). Dla odmiany w studium przypadku 18.2 pokazano, jak postępowanie, które wielu uznałoby za nadmierną i niezrównoważoną eksplotację zasobów pod szyldem turystyki, przyczyniło się do szybkiego i pomyślnego rozwoju społeczno-gospodarczego Cypru.

- STUDIUM PRZYPADKU 18.2 -

Cypr: turystyka i rozwój a środowisko

Od roku 1974, kiedy północna część wyspy znalazła się pod turecką okupacją, Cypr stał się jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych w obszarze Morza Śródziemnego. Jeszcze w 1975 r. odwiedziło ten kraj zaledwie 47000 turystów zagranicznych, ale już w ciągu następnych 14 lat liczba ta wzrosła ośmiokrotnie. Szczególnie imponujące były pod tym względem lata 80. - rozmiary turystyki przyjazdowej zwiększały się w tym okresie średnio

0    16% rocznie. W ostatniej dekadzie ubiegłego wieku tempo wzrostu osłabło

1    stało się bardziej nieregularne, ale i tak w 2000 r. Cypr przyjął ponad 2,6 min gości zagranicznych. Oczywiście proporcjonalnie wzrosły także wpływy z turystyki - w 2000 r. turyści zostawili na wyspie 1,2 mld funtów cypryjskich (ok. 1,8 mld doi.).

Ten gwałtowny rozwój turystyki świadczy w dużej mierze o rosnącej popularności Cypru jako celu masowych wyjazdów amatorów kąpieli słonecznych. Choć jest to stosunkowo drogie miejsce (ceny są średnio o 15% wyższe niż w innych rejonach Morza Śródziemnego), jest popularne w sezonie letnim. W istocie 40% turystów przyjeżdża tam w lipcu, sierpniu i we wrześniu. Rozwój turystyki nie byłby oczywiście możliwy bez równie szybkiego rozwoju nadmorskich terenów wypoczynkowych. Na przykład w 1975 r. Cypr oferował niecałe 4000 miejsc noclegowych, z czego większość w miejscowościach górskich. Obecnie tylko w czterech głównych nadmorskich ośrodkach letniskowych turyści mają do dyspozycji łącznie ok. 86000 łóżek. Rozbudowę tych ośrodków powszechnie krytykowano jako szkodliwą dla środowiska, zwracając przede wszystkim uwagę na zbyt intensywną zabudowę, nadmierną eksploatację zasobów naturalnych, w tym zwłaszcza wody, oraz powstające zanieczyszczenia (Apostolides, 1996).

Jednak należy podkreślić dwa fakty. Po pierwsze, jeśli chodzi o rozwój społeczno-gospodarczy, to udział turystyki w PKB Cypru wynosi 20% (albo 31%, jeśli uwzględnić działalność towarzyszącą) i w 54% pokrywa wartość importowanych dóbr oraz usług, zapewniając (bezpośrednio lub pośrednio) zatrudnienie jednej czwartej wszystkich pracujących obywateli. Ponadto, co chyba ważniejsze, cypryjscy Grecy przy rocznym dochodzie w wysokości ponad 13 000 doi. na głowę cieszą się jednym z najwyższych standardów życia wśród krajów śródziemnomorskich, ustępując pod tym względem tylko Francuzom i Włochom. Dlatego, choć błyskawiczny rozwój masowej turystyki na Cyprze można by określić jako niezrównoważony, to sami Cypryjczycy w gruncie rzeczy bardzo dużo zyskali w wymiarze ekonomicznym i społecznym. Po drugie, mimo licznych głosów uwypuklających szkodliwy wpływ