Atlas muzyki7

i* * fittyicło się " dziejach muzyki określać w któnch oMń kojKtny, w operze ^V «ukcin romantyzmu. Już w dziele I w kotócte Umysiowość cpolu wpływa na roz-o?PTHOVENA można odnaleźć wiele aspek- wój techmla gry (PAGANINI. LISZT) oraz płyi-

yUwnt^niwh. BEETHOVEN był dlu ką wirtuozerię. Przybliżona periodv/ącj;i_

XiX w znaczącąpostacią i wzo-    |

*jednocześnie dzieła romantyków w sposób wyłoniły aę z języka muzycznego, ga-; i harmoniki klasycyzmu, lak żc te dwic|

^ pod wieloma względami mogą być po-,ulewne jako integralna całość- Zarazem jednak * tauz)« pojawi! się nowy element poetycki, oetaflzyczny i doszło do przesunięcia punktu ciężkości z idei nn zjawisko, z rozumu na uczuci dominuje wyrażanie Siebie, subiektywizm i cniocja, a odpowiadająca pozytywistycznemu duchowi XIX w. zasada dynamizmu powoduje przcmśmty: wszelkich środków - struktur, form. teduuk gry. brzmienia (instrumenty, orkiestra).

Immtycroość, it starofr. romance, wiersz, opowieść, oznaczała w literaturze XVII i XV1U w. elementy romansowe, baśniowe, fantastyczne,

*    c/asach oświecenia zwl przeciwieństwo racjonalności: to, co uczuciowe, wrażli we, wyśnione Pojęcie romantyzmu siato się później nazwą niemieckiego prądu literackiego, istniejącego w buch ok. 1800-1830, reprezentowanego

*    twórczości WACKENRODERA, T1ECKA, NOYAUSA, braci SCHLEGLÓW i in.

()d ciasów rccengi E. T. A. HOFFMANNA i YSynifonii BEETHOVENA (zob. s. 437) słowo .romantyczny” stosowano także w odniesieniu do muzyki, pocztowo oznaczało jednak raczej pewne achy dzieła niż epokę, później w połączeniu z klasycyzmem bądź/wrj pro wio określano mia-aem epoki romantyzmu cały XIX w., od SCHUBERTA po STRAUSSA, przy czym w dziejach tej epoki tendencje romantyczne i klasyczne manifestowały sę z różną sflą (te ostatnie zwł. w 2. poi. *ukda). Jednak muzyka, w opozycji do reali-JtyenKHn^erialistyczńego ducha XIX w., w j^o-lób widoczny dążyła do postaci romantycznej, co odpowiadało jej najgłębszej istocie.

XIX w. jest w swych zjawiskach i tendencjach (krajnie zróżnicowany, nierzadko naznaczony równoczesną obecnością przeciwstawnych prądów Po okresie restauracji starego porządku. 1814-1815 (kongres wiedeński), nastały rewolucje 183011848 oraz powszechna demokratyzacja, wbrew konserwatywnym sitom. Pod względem gospodarczym i społecznym był to okna indu-Wakacji, maszyn i kolei żelaznej, uniusowienia i wzrostu nędzy, izolacji i samotności jednostki w anonimowym społeczeństwie masowym. Sztuka i muzyka stuły się domeną tzw. oświeconego mieszczaństwa o bardzo zróżnicowanych ambicjach. Oprócz dziel o najwyższej artystycznej wartości powstawał muzyczny kicz. Dzięki metodom masowy produkcji i konsumpcji nastu-piło niespotykane przedtem upow^cchnicnie Uttrumcniów (fortepian) i druków nulowych. l*o/4i muzykowaniem domowym    upm-

wia uę w salonie, następnie w wielkich salach.

XIX w. / informacje Oftótoe 435

Wczesny romantyzm 180(3-1830: romantyzm jest ■początkowo zjawiskiem przede wszystkim niemieckim, inspirowanym niem. literaturą romantyczną. Undine E. T. A. HOFFMANNA (1816) wykorzystuje baśniowe, romantyczne wątki. Wolny strzelec WEBERA (1821) jako pierwsza wielka niem. opera romantyema. / ludowymi postaciami, obrazami leśnej natury, wiarą w moce nadprzyrodzone i cuda, miał szeroki oddźwięk. Pieśni SCHUBERTA wyrażały poetyckiego ducha epoki w sposób równic doskonały jak jego muzyka instrumentalna (zwł. od 1822). Bogatej w znaczenia muzyce BEETHOVENA przeciwstawia się figlarna, sztuczno, raczej retrospektywna sztuka ROSSINIEGO (Zeiialtcr Beetlmrns utul R/minis, K1ESEWETTER. 1834).

Dojrzały romantyzm 1830-1850: rewolucja czerwcowa 1830 była politycznym wstępem do rozszerzenia zasięgu romantyzmu na odą Europę. Ośrodkiem stal się Paryż i zajmując miejsce Wiednia) z jego różnorodnymi inspiracjami, zwł. fr. literaturą romantyczną (V. HUGO, A. DUMAS i in.)- Symfonia lun-tastyczna BERLIOZA (1830) odzwierciedla nowego duchu epoki. Jak zapalnik d/uilalu demoniczność i wirtuozeria PAGANINIM H >. podobnie heroiczna kariera LISZTA wirtuoza. Równocześnie rozwijała się brzmieniow a subtelność CHOPINA, poetyczna muzyka i uduchowiona krytyka SCHUMANNA, romantyczny klasycyzm MENDELSSOHNA, opera romantyczna WAGNERA. MEYER-BEERA i VERDIEGO.

Późny romantyzm 1850-1890: cc/ura pokrywa się z wydarzeniami politycoiyim Wwmy Ludów z 1848. Po śmierci MENDELSSOHNA (1847). CHOPINA (1849) i SCHUMANNA (1856) rozpoczyna sęnowa epoka, któreji wyznacznikami są poematy symfoniczne USZ-TA (od 1S4S). dramat) muzyczne WAGNERA, późne opery VERDIEGO. ZaraarMipo-jawia się nowe pokolenie - FRANC K. BRUCKNER. BRAHMS i m. Bsetyka formalna i wynt/owa. cecylianizm. hztforynn. naturalizm i koloryt narodowy występują obok siebie i wyznaczają pdźnoronuntycor tendencje w muzyce

Przełom Oukri 1890-1914: ok IWO na wenę muzyczną wkracza nowe pokolenie PI'CC I-NI. MAKLER. DEBUSSY. STRAUSS ar swymi dzidami, które doprowadzają moiunr tendencje do ónńiód Zjentkopomoro-nuntycan jriaw byt francraki tragnan (symbolizm), w okolicach przełomu *tukci uznawane byfo za nowocasana W pouempoś-nych mkjscach koniec romantyzmu jako epoki następował w róraymc—c Jenowy* znacznikami były monahw duet* SCHON-BERGA ok. IwT/ltUfeituiiiMn* W*