CCF20091012064

70 Biojurysprudencja. Podstawy prawa dla XXI wieku

ostrożności, dystansu wobec spraw obcych i dyskrecji. Natomiast do zasad pozytywnych należą zasady życzliwości, solidności i solidarności.¹ Zasady negatywne zmierzają z jednej strony do unikania niebezpieczeństw grożących jednostce ludzkiej przez zbiorowości ludzkie, zaś z drugiej strony zasady pozytywne wskazują na możliwe dla niej korzyści płynące z właściwego ułożenia sobie stosunków z tymi zbiorowościami.

Zasada ostrożności nakazuje nieufność w stosunku do ludzi bliżej nieznanych. Wprawdzie w dziejach myśli ludzkiej pogląd głoszący, że człowiek jest ze swej istoty zły, konkuruje z poglądem przeciwnym, dopatrującym się w jego istocie dobra, jednakże mądrość podpowiada ostrożność, a więc skłania do domniemywania prawdziwości tego pierwszego poglądu. W skrajnym ujęciu „uważanie każdego spotkanego człowieka za uczciwego i mądrego jest jednym ze szczytów głupoty".² Jednocześnie należy pamiętać, że ostrożność nie powinna przekształcać się w agresywność wobec innych ludzi. Ostrożność odrzuca łatwowierność do czasu upewnienia się, że ktoś, kto mówi, zna się na tym, o czym mówi, i jest prawdomówny. Ofiarą łatwowierności padają często ludzie utożsamiający prawdziwość twierdzeń ze słowem drukowanym i przekazaniem ich przez środki masowego przekazu. Człowiek mądry nie da się zniewolić przez te zwodnicze środki, zachowując wobec nich krytyczny dystans, który łatwiej osiągać w samotności niż w towarzystwie. Pamiętając o przemożnej sile zbiorowości ludzkich, należy mieć wszakże świadomość, że „człowiek osiąga szczyt tego, czym być może, właśnie w samotności".³

W kalkulacjach wartości życia niełatwo oceniać znaczenie z jednej strony czci, z drugiej zaś strony zniewag. Człowiek mądry nie powinien zupełnie lekceważyć zniewagi. Opierając się na zasadzie użyteczności, powinien potrafić zważyć, czy są dla niego szkodliwe, czy też użyteczne. Reakcje emocjonalne zwykle i tutaj są nieracjonalne i szkodliwe zarówno dla dobrego życia osobistego, jak i życia społecznego. Przy ocenie owej użyteczności względy mądrości społecznej powinny jednak przeważać nad względami mądrości osobistej. W niektórych zawodach cześć i honor warunkują ich wykonywanie, toteż nie sposób nie oglądać wówczas siebie „w zwierciadle społeczeństwa". Niemniej wszelki przesadny egotyzm, a tym bardziej egoizm nie są uznawane za przejawy mądrości życiowej.

Tamże, s. 61 i n.

Tamże, s. 64.

Tamże, s. 68. Samotność, jako warunek wybitnych osiągnięć, szczególnie w filozofii, nauce i sztuce, pochwalają liczne tzw. „złote myśli" np. „Wrony żyją w gromadzie, orzeł sam". Św. Augustyn powtarzał: „O szczęśliwa samotności, o jedyna szczęśliwości" (O beata solitudo, o sola beatitudo).